ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1819 ΣΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821 (10ο μέρος)

ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΑΠΟ ΤΟ 9^ο ΜΕΡΟΣ

Στον Δ΄ (τελευταίο) τόμο του ο Ι. Φιλήμων έκρινε σκόπιμο να προσθέσει στην ιστορία της Φιλικής και το Ελληνόγλωσσο Ξενοδοχείο των Choiseul Gouffier – Ζαλύκη, επαναλαμβάνοντας για τελευταία φορά ότι το θέμα της Εταιρείας παραμένει ανοιχτό.

Μετά την απώλεια των Επτανήσων (1807), ο επαναστατικός φορέας που δρα στα Επτάνησα και στον οποίο ανήκει ο Περραιβός, αντιδρά στον Ναπολέοντα με την ίδρυση του Ελληνόγλωσσου Ξενοδοχείου στο Παρίσι (1809). Υπάρχει πληροφορία που φέρει τον Καποδίστρια ως δημιουργό του «Ξενοδοχείου» με την συγκατάθεση του Ναπολέοντα (Πολλάτος, Διακόσια χρόνια Ελληνικού Τεκτονισμού). Η ταυτόχρονη ίδρυση στοάς «Άγιος Ναπολέων» στην Κέρκυρα, δείχνει μια γαλλορωσική λυκοφιλία σε τεκτονικό επίπεδο που ξεκινά με την γαλλική επανάκαμψη στα Επτάνησα. Εκεί, την ίδια περίοδο, εξελίσσεται το σχέδιο Κολοκοτρώνη-Αλή Φαρμάκη για χριστιανο-μουσουλμανική Επανάσταση σε Πελοπόννησο και Ήπειρο εναντίον του Αλή πασά. Το σχέδιο έχει την γαλλική μασονική έγκριση μέσω των Donzelot και Sébastiani. Η αγγλική επέμβαση στα Επτάνησα θα το ματαιώσει. Οι Άγγλοι θα καταλάβουν τα Επτάνησα -εκτός από την Κέρκυρα- και η «Ελληνική Εταιρεία» θα βρεθεί μετέωρη, ως προς την διεθνή της διασύνδεση, μέχρι το 1813. Το «Ελληνόγλωσσο Ξενοδοχείο» φαίνονται να κινούν δυο λόγιοι: ο Μακεδόνας Γρηγόριος Ζαλύκης και ο Γάλλος πολιτικός-διαφωτιστής Σουαζέλ Γκουφιέ. Την υπόθεση του Ξενοδοχείου ανακοινώνει το 1861 ο Φιλήμων. Ο πάροχος των πληροφοριών προς τον Φιλήμονα λέει ότι ο Κοραής αρνήθηκε να γίνει αρχηγός του Ξενοδοχείου προφασιζόμενος ότι ανήκει σε άλλη Εταιρεία, ενώ ο πραγματικός λόγος ήταν η απέχθειά του προς τον Ζαλύκη. Η άρνηση ίσως αληθεύει ως προς το πρώτο τμήμα της. Ο Κοραής εκφράζει την αποδοκιμασία του προς το εταιρικό σχήμα και όχι σε πρόσωπα. Λέει ότι το Ξενοδοχείο είναι μια «γελοία εταιρεία» και μια «συνωμοσία δυο ή τριών πονηρών ανθρωπίσκων με άλλους δύο ή τρεις ηλιθίους» (Επιστολή προς Αλέξανδρο Βασιλείου, 15-5-1810) αφήνοντας να εννοηθεί ότι ο στόχος απορρίπτεται, όχι τα πρόσωπα στα οποία ο Κοραής θα ετίθετο επικεφαλής. Είναι πολύ πιθανό ότι το Ξενοδοχείο σχετίζεται με το τάγμα Ιπποτών του Αγ. Ιωάννη της Ιερουσαλήμ, μια τεκτονική οργάνωση στην οποία ανήκε η αριστοκρατία των Επτανήσων. Την οργάνωση αυτή εκδίωξε ο Ναπολέων από την Μάλτα, όταν την κατέλαβε το 1798, καθ’ οδόν προς την Αίγυπτο, τη στιγμή που η ρωσική επιρροή στο Τάγμα των Ιπποτών έδειχνε αυξανόμενη. Με αυτά τα δεδομένα η γαλλορωσική συνεργασία του 1809 φαντάζει πολύ περίεργη. Θα μπορούσε όμως να εξηγηθεί με βάση την κορύφωση του αγγλογαλλικού ανταγωνισμού και τα πρώτα σημάδια στρατιωτικής αδυναμίας του «ανίκητου» Ναπολέοντα, που καθιστούσαν αναγκαία μια ρωσική στήριξη. Άλλωστε, είναι η περίοδος αναζήτησης συζύγου από τον Ναπολέοντα, που θα του δώσει «νόμιμο» διάδοχο και μια ισχυρή προσφορά προέρχεται από την Ρωσία. Η αναζήτηση αυτή του Ναπολέοντα δείχνει το πραγματικό επίπεδο νομιμοποίησης της εξουσίας, όπως διαμορφώνεται στο παρασκήνιο, κάτι που θα φανεί και στην περίπτωση της Ελλάδας το 1830-32 με τον Λεοπόλδο και τον Όθωνα. Συμπερασματικά, η αποδοκιμασία του Κοραή προς το «Ελληνόγλωσσο Ξενοδοχείο» εκφράζει επί της ουσίας και τον Ναπολέοντα, ή, αν το δούμε αντίθετα, ο Κοραής λέει αυτό που αδυνατεί να εκφράσει ο Ναπολέων.

Ο Κοραής φοβόταν μήπως οι Γραικοί μείνουν «Ρωμαίοι», αλλά δεν είχε πρόβλημα με τον «γίγαντα» Ναπολέοντα, όταν ονόμαζε τον γιό του «Βασιλιά της Ρώμης». Στο κάτω μέρος το μετάλλιο του Εθνικού Τάγματος της Λεγεώνας της Τιμής. Ολόκληρο τσουβάλι απ’ αυτά γέμισε ο Κιουταχής μετά την μάχη του Πέτα

Η γαλλορωσική συνεργασία του 1809 στο τεκτονικό επίπεδο επιβεβαιώνεται το 1811, όταν ο Ρώμας και άλλοι τέκτονες θα παρευρεθούν στο Παρίσι, στις γιορτές προς τιμήν του γεννηθέντα Ναπολέοντα Β’. Η «Ελληνική Φιλία» και οι «Φίλοι» είναι κυρίαρχες ορολογίες στο Ελληνόγλωσσο Ξενοδοχείο, ενώ οι ηγετικές φυσιογνωμίες επιβεβαιώνουν ότι κάτω από την ρωσική ομπρέλα, πρόκειται για μια ελληνογαλλική συνεργασία. Και σ’ αυτή την Εταιρεία πολλοί ιστορικοί βλέπουν πνευματικό στόχο και μόνον, ενώ το αντίθετο είναι από τα λίγα στοιχεία που μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα. Στην ιστορία που συνήθως βλέπει την Ελληνική Επανάσταση να πηγάζει από την απαστράπτουσα «Γαλλική ιδέα» της Δημοκρατίας, ο δογματισμός είναι βαρύς και οι παραλήψεις πολλές. Κεντρική «θέση απουσίας» έχει ο πανηγυρισμός του (αντικοραϊκού) εμπορικού ελληνικού στοιχείου της Μόσχας για την ήττα του Ναπολέοντα. Ένας πανηγυρισμός που δεν οφείλεται στην -αναμενόμενη- φιλορωσική στάση των Ελλήνων, αλλά στην χριστιανική πίστη και την εταιρική γνώση της ομάδας που συγκροτεί τον «Φοίνικα». Με την ήττα του Ναπολέοντα (1812-13) το «Ξενοδοχείο» σταματά να έχει λόγο ύπαρξης και αποδυναμώνεται. Το ελληνόφωνο τμήμα του απορροφάται αυτόματα από την Φιλική, το γαλλόφωνο τμήμα του θα εμφανιστεί το 1825 με την μορφή ενός χριστιανικού χαρακτήρα (έτσι δηλώνεται) γαλλικού φιλελληνισμού. Ο Δημαράς, μιλώντας για τον Ρήγα, αναφέρεται στον θετικό ρόλο που έπαιξε ο τεκτονισμός στην μεταφορά του φιλελεύθερου παλμού. Στην «Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας» συνδέει την πνευματική και πολιτική ωριμότητα του ελληνισμού με τις τεκτονικές οργανώσεις του Ελληνόγλωσσου Ξενοδοχείου και της Φιλικής Εταιρείας (Γνώση, 2000, σ. 220). Ωστόσο, στην αγγλόφωνη μετάφραση του βιβλίου έχει προστεθεί η πληροφορία ότι το Ξενοδοχείο ιδρύθηκε το 1814: «Greek-speaking Hotel» was a secret organization established in Paris in 1814 and the «Society of Friends» was another (A History of Modern Greek Literature, State University of New York, 1972, σ. 163. Το κεφάλαιο έχει τον χαρακτηριστικό τίτλο «The new Morality. The Greek problem and Rigas»). Ποιος είναι υπεύθυνος για ένα τέτοιο λάθος που προέρχεται -ίσως- από την επιπόλαια ανάγνωση του πρώτου εγγράφου που παραθέτει ο Φιλήμων; Γιατί αυτή η πληροφορία δεν περιλαμβάνεται στην ελληνική έκδοση και γιατί κρίθηκε σκόπιμο να προστεθεί στην αγγλική μετάφραση ένα στοιχείο που συσχετίζει χρονικά την ίδρυση του Ξενοδοχείου με την Φιλική, όπως την αντιλαμβάνεται ο Κ. Θ. Δημαράς; Τα ηλεκτρονικά νέα ταξιδεύουν γρήγορα και η αγγλόφωνη Wikipedia έχει προ πολλού δανειστεί την πληροφορία του Δημαρά (λήμμα Ellinoglosso Xenodocheio), δημιουργώντας δυο διαφορετικές πληροφορίες για το ίδιο θέμα. Πιο παράδοξο όμως είναι το γεγονός ότι ούτε ο ίδιος ο Δημαράς όσο ζούσε, ούτε οι μαθητές του έσπευσαν προς διόρθωση, ώστε να προφυλάξουν το κύρος ενός μεγάλου μελετητή του Κοραή, που έτσι δείχνει να μην πρόσεξε ότι ο Κοραής είχε αποδοκιμάσει το Ξενοδοχείο το 1810, άρα δεν θα μπορούσε να έχει ιδρυθεί το 1814.

Πέτρος Σκυλίτσης (Σκυλίτζης) Ομηρίδης. Μέσω αυτού προσεγγίζουμε ορισμένες πτυχές της καποδιστριακής εταιρικής δράσης

Τα στοιχεία για το Ξενοδοχείο έδωσε στον Φιλήμονα ο Πέτρος Σκυλίτσης Ομηρίδης. Σύμφωνα με τον Σκυλίτση, ο Σκουφάς με τον Τσακάλωφ πηγαίνουν από την Μόσχα στην Οδησσό κι εκεί ιδρύουν την Εταιρεία. Η πορεία είναι σωστή, η ιστορία όμως είναι ελλιπής. Όπως θα φανεί, ο Φιλήμων δεν έχει σκοπό να δώσει την λύση του γρίφου το 1861, αλλά ένα ακόμα κλειδί για την αποκρυπτογράφησή του. Ο Φιλήμων σπεύδει να τηρήσει αποστάσεις και από τον Σκυλίτση, τον οποίο όμως επαινεί ως «συναγωνιστή ένθερμο και τιμιώτατο καθ’ όλο τον υπέρ πατρίδος πόλεμο». Με μια αριστοτεχνική διατύπωση που μπορεί να ερμηνευτεί ποικιλοτρόπως, λέει ότι ο Σκυλίτσης, που είχε καλές σχέσεις με τον Κοραή, υποστήριζε με τα έγγραφα αυτά πως η Εταιρεία δεν ξεκίνησε το 1816 στην Μόσχα και την Οδησσό, αλλά το 1814 στο Παρίσι. Ο Φιλήμων κάνει κάτι πραγματικά εντυπωσιακό. Παριστάνοντας και τον αφελή, ενσωματώνει τρεις κατευθύνσεις σε μια πρόταση. Α) στην μυστική Ελληνική Εταιρεία αρχηγικό ρόλο είχε ο Κοραής. Β) Το «όχι το 1816» από την μια παραπέμπει στο παλιότερο χρονικό σημείο όπου καταγράφονται αναμφισβήτητες πληροφορίες εταιρικής δράσης, αφετέρου μπορεί να υπονοεί «όχι, δεν υπήρχε πολυμελής Αρχή των 16, συμπεριλαμβανομένου του Υψηλάντη», άρα και η «σφραγίδα των 8+Καποδίστρια αρχηγών» που λέει επάνω «16» δεν έχει καμιά ουσιαστική αξία. Γ) Η Μόσχα παίρνει επίσημη θέση στην κατά Φιλήμονα ίδρυση της Εταιρείας, αφού -διευκρινίζουμε πάλι- όλα αυτά τα γράφει ο Φιλήμων ως «απόψεις του Σκυλίτση» και στο θέμα της Οδησσού που θα μπορούσε να αντιτάξει κάτι, επιλέγει την σιωπή. Η ταύτιση με τον Περραιβό στο διάστημα 1857-1860 (βλ. προηγούμενο μέρος) είναι εντυπωσιακή ως προς τα ζωτικά ψεύδη με τα οποία πρέπει να πορευτεί το ελληνικό κράτος μετά τον Κριμαϊκό πόλεμο. Ο Φιλήμων παραθέτει τα έγγραφα λέγοντας ότι η γνησιότητά τους ουδεμία αντίρρηση επιδέχεται και μεταφέρει το κατά Σκυλίτση ιστορικό τους (Ιδού οποία αφηγείται ο συμπολίτης Ομηρίδης) όπου κυριαρχούν ο απόγονος της βυζαντινής οικογένειας Δημήτριος Κομνηνός, ο άταφος Υδραίος στο Παρίσι, ο οποίος έπεσε θύμα των αθλίων ιδεών που είχαν τότε οι Καθολικοί προς τους Ορθόδοξους και ο «λίαν φιλέλλην» Γκουφιέ, ο οποίος ευελπιστούσε στην επάνοδο της ρωμαϊκής εκκλησίας στην αρχαία αποστολική. Καταλήγει λέγοντας ότι οι Φ. και Ε. δηλαδή Φίλοι και Εταίροι του Παρισιού, ή αλλιώς Φ.Ε. δηλαδή Φιλία Ελληνική αναμορφώθηκε στην Οδησσό σε Φιλική Εταιρεία. Ο Φιλήμων δίνει -μέσω Σκυλίτση- και έναν ορισμό για την Εταιρεία ανάλογο του Καποδίστρια για την Φιλόμουσο της Αθήνας: «Ούτως ήρξατο η ελληνική εταιρεία, φαινόμενον μεν έχουσα τον φωτισμόν της ελληνικής νεολαίας, κύριον δε σκοπόν τον προσηλυτισμόν υπέρ της ελευθερίας της πατρίδος».

Αθανάσιος Τσακάλωφ. Η πιο αινιγματική φυσιογνωμία από τα πρόσωπα που εμφανίζονται ως ιδρυτές της Εταιρείας. Ο Φιλήμων τον βάζει στο κάδρο μέσω Ομηρίδη και μόλις το 1861, για να ισορροπήσει τον ιστορικό συμβιβασμό Ρήγα (δηλ. Καποδίστρια) – Κοραή.

Ως προς την βασική του πρόθεση, δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία. Ο Ιωάννης Φιλήμων υιοθετεί με την πιο κρύα καρδιά που μπορεί να δείξει, τον ιστορικό (ή τελεσφόρο) συμβιβασμό του ελληνικού κράτους, μετακινούμενος ένα ακόμη βήμα πιο κοντά στον Καποδίστρια, τον οποίο αφήνει κρυμμένο πίσω από τον Τσακάλωφ και τον Σκουφά. Το Ελληνόγλωσσο Ξενοδοχείο και η Φιλόμουσος Εταιρεία κρύβουν την Φιλική Εταιρεία, με τρόπο που να μπορεί κάποιος να υποθέσει την πραγματικότητα. Ο Φιλήμων, που υποτίθεται ότι θα αποκαθιστούσε τον Ξάνθο, όχι μόνον τον επιπλήττει για τα Απομνημονεύματα, όχι μόνον χρησιμοποιεί εκφράσεις και όρους που θέτουν σε αμφιβολία την «ιδρυτική ομάδα», αλλά ξεκινά τον Δ’ τόμο ως εξής: «Τον περί Φιλικής Εταιρείας επίλογον γράφοντες προ τριετίας, υποδείξαμεν τας επί των κυρίων προσώπων της αρχής αμφιβολίας ημών, εν αις περιλαμβάνοντο συνεπώς και αι περί του τόπου και της εποχής, καθ’ ην η ιδέα περί εταιρείας τοιαύτης συνελήφθη και εφηρμόσθη το πρώτον». Ο «προ τριετίας επίλογος» του Φιλήμονα αναφερόταν στον Καποδίστρια. Αυτό που μάλλον υπονοεί με την ιστορία των Ξενοδόχων είναι: Εγώ κλείνω εδώ την διήγησή μου. Ο Αναγνωστόπουλος έδωσε ό,τι ήταν να δώσει. Ο Ξάνθος το ίδιο. Ο Σκουφάς και ο Γαζής δεν βρίσκονται στην ζωή. Ο Λεβέντης μίλησε. Οι αδελφοί Σέκερη δεν μπόρεσαν να μιλήσουν. Οι Μοσχοβίτες παρέμειναν μακριά από τα φώτα. Από τα γνωστά (συζητημένα) πρόσωπα μένει ο Τσακάλωφ, ο οποίος βρισκόταν στην Βιέννη το 1814 (Φιλόμουσος) και στο Παρίσι το 1809 (Ξενοδοχείο). Αναζητείστε την δική του κατάθεση, από τους συγγενείς του, από τους απογόνους του και βγάλτε ένα τελικό συμπέρασμα, όταν το κράτος θα σας λέει πως η Επανάσταση είχε σχεδιαστεί ως χριστιανική και ελληνόφωνη-εθνική, με τον Ρήγα και τον Κοραή αντίστοιχα.

Ο Ξάνθος αναφέρει τον Τσακάλωφ με τρόπο που υπονοεί ότι η οικογένειά του (Τεκελή) μετείχε στην υπόθεση από πολύ παλιά. Οι απόγονοι του Τσακάλωφ δεν έχουν δώσει τα στοιχεία που κατέχουν στην δημοσιότητα. Η γενική εικόνα όμως που περιγράφουν (και μεταφέρεται στο ευρύ κοινό μέσω άρθρου του Γ. Αϋφαντή), είναι άλλη μια επιβεβαίωση της αρχηγίας του Καποδίστρια. Τι ήταν τελικά οι Ελληνόγλωσσοι Φίλοι των Ξένων; (Ξενοδόχοι ή Οσπιταλιέροι ήταν αυτοί που ασκούσαν hospitalité δηλαδή φιλοξενία). Δεν έχουμε κάτι βέβαιο, εκτός του ότι «ξένος» στην Ελληνική Επανάσταση δεν μπορεί να θεωρείται ο Byron, ο Chateaubriand, ο Goethe, ο Eynard. «Ξένος» δεν είναι γενικά ο αλλόγλωσσος, ακόμα και με το δεδομένο ότι αυτοί που κυρίως θα πολεμήσουν, μιλούν διαφορετικές γλώσσες. Ως προς το προφανές: οι Εταιρείες υφίσταντο αλλαγές, μεταλλάξεις, συγχωνεύσεις, διασπάσεις, ανάλογα με τις εξελίξεις στα πολεμικά και πολιτικά πεδία, αλλά οι στόχοι παρέμεναν. Η κοραϊκή αντίδραση, η παρουσία του Τσακάλωφ, οι χρονολογίες και η αναφερόμενη συνάντηση Κομνηνού-Καποδίστρια στην Πετρούπολη δίνουν αρκετές πιθανότητες να ήταν μια Εταιρεία ελεγχόμενη από την ρωσική πολιτική, υπέρ του υπερεθνικού ελληνικού σκοπού, που δημιουργήθηκε στην μετά Τιλσίτ περίοδο για να αντισταθμίσει την ναπολεόντεια «Αθηνά». Όσο για τον Ομηρίδη, φαίνεται να έχει έναν ρόλο αντίστοιχο του Περραιβού.

Αν η πρώτη πρόσκληση του Καποδίστρια (1822) οφείλεται στους Δ. Υψηλάντη, Οδ. Ανδρούτσο, Νικηταρά (αρχείο Ρώμα, Αλ. Δεσποτόπουλος), ίσως να είναι αυτή που ανέλαβε να εκτελέσει ο Ομηρίδης. Στο κεφάλαιο 29 των Ενθυμημάτων, ο Κασομούλης περιγράφει τον ρόλο του Κολοκοτρώνη στην εκλογή του Καποδίστρια (1827): «Ο δε κ. Πέτρος Ομηρίδης μ’ εδιηγήθη ότι αυτός ήτον ο πρωτενεργός και ότι τούτο προδιοργανίζετο από τα 22· ότι δια μόνον τούτον επήγεν δυο φορές εις τους Κορφούς, και αντάμωσεν τον Βιάρον· και ότι ανταποκρίνοντο τακτικά με τον Βιάρον· Και ότι ο Καποδίστριας εδέχθη μεν την πρότασιν απ’ αρχής, πλην επιθυμούσεν ώστε να γίνη με την γνώμην όλου του Έθνους». Η πληροφορία αυτή επιβεβαιώνεται στα γράμματα των Παναγιώτη-Μαρίνου Στεφάνου και Διονύσιου Ρώμα προς τον Βρετανό αρμοστή των Επτανήσων Frederick Adam (Απρίλιος και Ιούνιος 1825), την εποχή δηλαδή που διακινείται από την επιτροπή της Ζακύνθου η αίτηση προστασίας προς την Βρετανία (Dakin, British intelligence of events in Greece 1824-1827, a documentary collection, 1959, σ. 61-62 και 94). Και βέβαια, πρέπει να θυμόμαστε ότι τόσο ο Κασομούλης, όσο και όποιοι κάνουν λόγο για την «εκλογή» του Καποδίστρια το 1827, ούτε καν υπονοούν ότι η ίδρυση της Φιλικής Εταιρείας και η οργάνωση της Επανάστασης οφείλονται σ’ αυτόν.

Το 1812 τερματίζεται και ο ρωσοτουρκικός πόλεμος, μαζί και η πρόσκαιρη, πλήρης προσάρτηση των ηγεμονιών από την Ρωσία. Η εισβολή του Ναπολέοντα στην Ρωσία αναγκάζει τον τσάρο να κλείσει βιαστικά το μέτωπο με την ειρήνη του Βουκουρεστίου. Το μόνο κέρδος για την Ρωσία είναι η Βεσσαραβία, ενώ στο Σερβικό επίπεδο χάνεται σχεδόν ό,τι είχε κερδηθεί. Ο Καποδίστριας (που είχε και προσωπική επικοινωνία με τον Καραγιώργη) μετά το 1813 θα θέσει πολλές φορές το θέμα πίεσης της Ρωσίας προς την Πύλη να τηρήσει την Συνθήκη, όμως ο τσάρος θα αδρανήσει, γνωρίζοντας ότι μόνον με πόλεμο θα μπορούσε να φέρει πάλι τους Τούρκους σε σημείο υποχώρησης. Στις αρχές του 1817 το ζήτημα του Καραγιώργη θα κινηθεί από την Φιλική Εταιρεία. Λεβέντης, Ολύμπιος και Γαλάτης πρωταγωνιστούν στην επιχείρηση επαναφοράς του Καραγιώργη στην Σερβία. Η υπόθεση που προφανώς κατευθύνεται από τον Καποδίστρια, καταλήγει σε αποτυχία (δολοφονείται ο Καραγιώργης, φτάνοντας από την Ρωσία στην Σερβία), όμως το κέρδος είναι η ενοχοποίηση των εχθρικών προς την Φιλική ηγεμόνων Μολδαβίας και Βλαχίας στα μάτια του Σουλτάνου.

Επηρεασμένος από τον Ρουσσώ και τον Μοισιόδακα ο Ρήγας ανακάλυψε πόσο καλύτερη είναι η πολιτεία που οργανώνεται μακριά από τον Θεό. Οι Αλ. Ι. Υψηλάντης και Μαυροκορδάτος φιραρής εξαχνώνονται. Το χριστιανικό υπόλειμμα αποδίδεται ως «μοισιοδακικός πανβλακανισμος». Σήμερα ο Περραιβός δεν είναι απαραίτητος. Την αντίστροφη ιστορία για τον Ρήγα έχει αναλάβει τμήμα του ελληνικού Πανεπιστημίου σε συνεργασία με τα ΜΜΕ. Σε διαφορετικό μήκος κύματος από τον Περραιβό.

Παρά την σοβαρή μεταβολή που προκάλεσαν οι Ναπολεόντειοι πόλεμοι στο ελληνικό ζήτημα, η Επανάσταση δεν αλλάζει κατεύθυνση. Αλλάζει συσκευασία ο φορέας της, ενδεχομένως μεταβάλλεται και ο επιμέρους στόχος (δημιουργία εθνικού κράτους σε πρώτη φάση). Σταθερός παραμένει ο απώτερος στόχος της υπερεθνικής, χριστιανικής ή Ελληνικής Επανάστασης, είτε αυτή χαρακτηριστεί «ανασύσταση του Βυζαντίου / του Ρωμαίικου / της Ελληνικής αυτοκρατορίας», είτε «δημιουργία της Ελληνικής δημοκρατίας». Τον Ρήγα διαδέχεται η περίοδος της Ιονίου Πολιτείας. Η μεταναπολεόντεια εποχή ξεκινάει με την Βρετανία να κατέχει τα Επτάνησα και να δίνει σαφές μήνυμα προς την Ρωσία με την παράδοση της Πάργας στον Αλή. Φροντίζει μάλιστα η παράδοση να γίνει μπροστά στα μάτια του Καποδίστρια. Τι αναφέρει ο τελευταίος για τον Ρήγα;

Ας επανέλθουμε στο καποδιστριακό υπόμνημα του 1826. Ο Καποδίστριας γράφει σχετικά με τον έρανο που διεξάγει στην Βιέννη υπέρ της Φιλομούσου Εταιρείας: «Ο Αυτοκράτωρ μοι επέτρεψε να συντάξω το πρόγραμμα δια την εγγραφήν των συνδρομητών…» και καταλήγει: «Τοιαύτη είναι η αρχή της Εταιρείας των φίλων των Μουσών, της εν Ελλάδι αποκληθείσης Φιλομούσου Εταιρείας, ην την φύσιν μετέπειτα ανήσυχοι και ταραχοποιοί άνθρωποι απεπειράθησαν να διαστρέψουν συνδυάζοντας αυτήν προς αρχαιοτέρας εταιρείας ιδρυθείσας υπό του Ρήγα…». Ενώ η Φιλική Εταιρεία είναι αυτή που «συγχεόταν» ή συνδεόταν «σκόπιμα» με την Φιλόμουσο της Αθήνας που γρήγορα αυτονομήθηκε ως Φιλόμουσος της Βιέννης, εδώ ο Καποδίστριας πληροφορεί τον τσάρο Νικόλαο ότι κακώς συνέδεαν την Φιλόμουσο και με την Εταιρεία του Ρήγα. Γιατί άραγε; Μήπως επειδή το υπόμνημα δεν απευθύνεται μόνο στον τσάρο και αποτελεί μια αυτοδέσμευση σιωπής του Καποδίστρια προς όσους θα τον εγκρίνουν ως κυβερνήτη; Υπάρχουν άλλα στοιχεία που συνδέουν την Φιλική Εταιρεία του Καποδίστρια με τον Ρήγα;

Ιακωβάκης Ρίζος Νερουλός

Στο έργο του Ιακωβάκη Ρίζου Νερουλού «Histoire moderne de la Grece depuis la chute de l’empire d’Orient» (1828) συγχωνεύτηκε ανώνυμα και μια έκθεση του Καποδίστρια. Αυτό το πληροφορεί ο Καποδίστριας στον Ιγνάτιο σε επιστολή που του έστειλε το 1823. Ο Ρίζος (πρώην πρωθυπουργός στις ηγεμονίες) επισκέφτηκε τον Καποδίστρια στην Γενεύη, του έδειξε το σύγγραμμα για τις αιτίες «αίτινες επέφερον την ενεστώσαν κατάστασιν των πραγμάτων της πατρίδας μας» και ο Καποδίστριας του έκανε τις παρατηρήσεις του. Ο Νερουλός γράφει μια συνοπτική ιστορία, εστιάζοντας στο πώς προέκυψε η Γραικία μετά την πτώση της Ανατολικής αυτοκρατορίας και την προσπάθεια για την ανασύστασή της. Υποστηρίζει ότι το 1821 εξεγέρθηκε η χριστιανική εκκλησία της Ανατολής. Στο κεφάλαιο «Γραικική εξέγερση» λέει ότι είναι κρίμα που χρησιμοποιήθηκε ο όρος «Εταιρεία» για να περιγράψει την γενικευμένη τάση του Γραικικού έθνους να απελευθερωθεί από τα δεσμά του. Οι Γραικοί δεν είχαν άλλη μυστική Εταιρεία από τους Ναούς τους. Την υπόθεση της απελευθέρωσης είχαν αναλάβει οι εκλεκτοί του έθνους, οι Φαναριώτες και η ηγεσία του κλήρου. Ο Ρήγας θα αναλάβει να εκτελέσει μια δική του ιδέα. Να συμπυκνώσει την επαναστατική ενέργεια σε μια ένωση που λεγόταν «Εταιρεία», θεμελιωμένη στην ιερή σύνδεση με την θρησκεία και την πατρίδα, προσαρμοσμένη πάνω στον γραικικό λαό. Η Εταιρεία αυτή προωθούσε την πρόοδο του πολιτισμού, γι’ αυτό και ενίσχυε τα υπάρχοντα σχολεία ή ίδρυε νέα όπως στο Αϊβαλί. Ο θάνατος του Ρήγα όχι μόνον δεν διαλύει την Εταιρεία, αλλά αυτή συνεχίζει να μεγαλώνει και να επεκτείνεται. Τόσο μεγάλη ήταν η ανάπτυξή της, ώστε το 1819 την γνώριζαν ακόμα και οι γυναίκες στην Κωνσταντινούπολη. Σ’ αυτήν την γενική διάθεση των Γραικών στηρίχτηκε ο Αλέξανδρος Υψηλάντης. Το 1814 ο Maitland διαλύει τα στρατιωτικά σώματα στα Επτάνησα και την εποχή αυτή όλοι οι καπετανέοι και οι ναυτικοί μυούνται στην Εταιρεία. Με κοινή συμφωνία αποστέλλονται στις αρχές του 1818 στην Ρωσία οι οπλαρχηγοί (Αναγνωσταράς, Χρυσοσπάθης κλπ), οι οποίοι λαμβάνουν υποστήριξη και συναντώνται μυστικά με τον Αλέξανδρο Υψηλάντη. Αποχωρούν από την Ρωσία έχοντας σχεδιάσει την Επανάσταση.

Ο Ρίζος Νερουλός δίνει μια συνοπτική, αλλά αρκετά διαφορετική εκδοχή της καποδιστριακής απόκρυψης. Δεν αναφέρει απολύτως τίποτα για ίδρυση Εταιρείας περί το 1813 ή 1814. Μια -λέει- είναι η Εταιρεία από την εποχή του Ρήγα. Κρύβει τελείως τον Καποδίστρια ακόμα και στην συνάντησή του με τους οπλαρχηγούς στην Μόσχα (έγινε το 17, όχι το 18), εμφανίζοντας στην θέση του τον Υψηλάντη. Κατά μείζονα λόγο δεν αναφέρει την επίσκεψη στην Κέρκυρα, παρά το ότι λέει λίγα λόγια για την προετοιμασία της Επανάστασης στα Επτάνησα. Υπενθυμίζουμε ότι ο Ρίζος Νερουλός συνόδεψε στην Ελλάδα τον Καποδίστρια το 1828. Σημασία έχει το γεγονός ότι η «Εταιρεία» αποδίδεται από τον Νερουλό στην πρωτότυπη (γαλλική) γλώσσα του κειμένου με τους συνώνυμους όρους «hétérie» ή «association» (γαλλική μετάφραση του ελληνικού όρου), όπως ακριβώς την αναφέρουν ο Καποδίστριας το 1819 στην Κέρκυρα και ο Νικόλαος Υψηλάντης.

Σημαία της Επανάστασης του Ρήγα, απεικονιζόμενη στο χειρόγραφο του Βουκουρεστίου (1807), πιθανώς αναπαράσταση από την έκδοση του 1797 (Βρανούσης, Η σημαία, το εθνόσημο και η σφραγίδα της Ελληνικής Δημοκρατίας του Ρήγα)

Αν η ιστορία της Φιλικής είναι σκοτεινή, η Εταιρεία του Ρήγα είναι σχεδόν ανύπαρκτη. Το κατασχεμένο επαναστατικό υλικό δεν σώθηκε, οι ανακρίσεις που υπέστη ο Ρήγας και βρέθηκαν μετά από πολλά χρόνια είναι αμφίβολο αν περιγράφουν το σύνολο των συμβάντων, οι δυο αντιμαχόμενες πλευρές είχαν κάθε λόγο να κρύψουν ή να διαστρέψουν την αλήθεια. Η σχέση των δυο περιόδων μπορεί να ιδωθεί σε πολλά επίπεδα. Σχέση εκπόρευσης ιδεών: ο Ρήγας σχετίζεται με το περιβάλλον του Αλέξανδρου Υψηλάντη στην Κων/πολη και στην ηγεμονία της Βλαχίας. Θα τυπώσει την Χάρτα της Βλαχίας και Τρανσυλβανίας. Η σχέση του με τους Φαναριώτες είναι αδιαμφισβήτητη. Σχέση συμμαχιών: η συμμαχία με τον πασά του Βιδινίου Πασβάνογλου στην περίοδο του Ρήγα είναι αντίστοιχη με την συμμαχία της Φιλικής με τον Αλή πασά. Τότε ο Αλή πολεμούσε τον «άπιστο» Πασβάνογλου, το 21 άλλοι πασάδες θα πολεμάνε τον «άπιστο» Αλή. Σχέση ταυτότητας: ο «Έλλην» που είδαμε στον Υψηλάντη του 1821 δεσπόζει και στον Ρήγα. «Χάρτα της Ελλάδος», στιχούργημα κάτω από την εικόνα του «Τι με βλέπεις; Είσαι Έλλην; θέλεις να με μιμηθής; Στάδιον σ’ ανοίγω δόξης, έμβα να αγωνιστής». Η σχέση συμβόλων και συνθημάτων μεταξύ Ρήγα και Υψηλάντη είναι στενή. Η σημαία του Ρήγα είχε τα ίδια χρώματα με του Υψηλάντη και εικόνιζε ένα ρόπαλο με τρεις σταυρούς. Η εταιρική σφραγίδα του Ρήγα έφερε -σύμφωνα με την περιγραφή του Περραιβού- τρια ρόπαλα, τρεις σταυρούς και την φράση «Υπέρ Πίστεως, Πατρίδος, Νόμων και Ελευθερίας». Σύμφωνα με τον Περραιβό, ευρισκόμενος ο Ρήγας στην Βιέννη και θέλοντας να προσδιορίσει τον Έλληνα που θα επαναστατήσει, έλεγε τα εξής: «Εκ μεν των προ Χριστού προπατόρων μας να δράξωμεν την σοφίαν, την ηθικήν, και την ανδρείαν, άπερ και εκείνους απηθανάτισαν, και εις ημάς τους απογόνους των ανεξάλειπτον μνήμην της ελευθερίας άφησαν· εκ δε των μετά Χριστόν σοφών και αγίων Πατέρων μας να ενστερνισθώμεν τας θεοπνεύστους αυτών εντολάς, ζώντες δια του αγίου βαπτίσματος αδελφοί αχώριστοι. Οι προ Χριστού προπάτορές μας εμάχοντο υπέρ ελευθερίας της πατρίδος, οι δε μετά Χριστόν υπέρ πίστεως και πατρίδος, την οποίαν, ει και, εξ ανάγκης υπεδούλωσαν, εφύλαξαν όμως με αμίμητον μεγαλοψυχίαν και θυσίαν την ορθόδοξον πίστιν, ήτις έσωσε την γλώσσαν και τον ψυχορραγούντα εθνισμόν, και ήδη ελπίζομεν εν ονόματι αυτής να εορτάσωμεν της πατρίδος την ανάκτησιν. Δια να ήμεθα λοιπόν ευέλπιδες προς την εθνεγερσίαν, πρέπει, όσοι είμεθα ορθόδοξοι να φρονώμεν και δοξάζωμεν ότι εσμέν άπαντες μιας οικογενείας, και μιας πατρίδος γνήσια τέκνα…».

Το 1814 δεν ιδρύθηκε κάποια «Εταιρεία των Φίλων». Η ιδρυτική μαρτυρία του Ξάνθου αφορά στο Συνέδριο της Βιέννης και στο τελετουργικό της 27^ης Σεπτεμβρίου που εκ των υστέρων λογίζεται ως ίδρυση. Η μαρτυρία του Ξάνθου αφορά στο τεκτονικό «όχι» σε μια υπερεθνική Επανάσταση και στην ανταπάντηση που είχε αυτό το «όχι»: στην Ιερά Συμμαχία και στον έρανο υπέρ της Φιλομούσου των Αθηνών. Τα γεγονότα αυτά κωδικοποιήθηκαν αργότερα ως «λαϊκή ιδέα», δηλαδή ως Φιλική Εταιρεία της Οδησσού που στόχο είχε την Γραικική Ανεξαρτησία (Greek Independence) εκ της Κωνσταντινουπόλεως (από Σουλτάνο και Πατριάρχη ταυτόχρονα). Ο Φιλήμων, αν και είναι δεσμευμένος ως προς τις αποκαλύψεις, δίνει μια καλή περιγραφή το 1859. Υπό το σύμβολο της Ορθοδοξίας ενώνονται και επαναστατούν όλες οι εθνικότητες της «πεπτωκυίας ελληνικής αυτοκρατορίας». Υπό το αυτό πνεύμα έδρασαν ο Ρήγας και ο Κωνσταντίνος Υψηλάντης (τ. Α΄, σ. 3). Το 1861 επαναλαμβάνει από ποια «τέφρα» αναγεννήθηκε η Ελλάδα: από την «τέφρα του πολιτικού θανάτου» (τ. Δ΄, σ. 13). Εθναφύπνιση και όχι Εθνογένεση έχουμε το 1821, σύμφωνα με τον ιστορικό της Φιλικής, ο οποίος αλλού θυμίζει ότι «ο πόλεμος του 1821 υπήρξεν ουχί η αρχή, αλλ’ η συνέχεια άλλων προγενεστέρων» (τ. Γ΄, σ. 2).

Και ο Περραιβός; Τι λέει για την Φιλική Εταιρεία αυτός που ενώνει τις δυο περιόδους; Σχεδόν τίποτα. Λέει μόνον ότι αυτή σχηματίστηκε το 1812, δεκαπέντε χρόνια μετά τον θάνατο του Ρήγα που θυσιάστηκε το 1797. Αυτά τα λέει 87 ετών, δικαιολογούμενος λίγο πριν ότι η μνήμη του είναι ασθενής. Με δεδομένο όμως πως δεν μπορεί να ξέχασε ότι ο Ρήγας συνελήφθη στα τέλη του 1797 και εξέπνευσε περί τα μέσα του 1798, ο Περραιβός μας λέει ότι η Φιλική συγκροτήθηκε το 1813, μας παραπέμπει δηλαδή μάλλον στην Φιλόμουσο των Αθηνών. Το ότι αυτό εννοεί, εξάγεται από το όλο πνεύμα των δυο τελευταίων έργων του. Το 1857 (Ιστορία του Σουλλίου και της Πάργας) και το 1860 (Σύντομος Βιογραφία του αοιδίμου Ρήγα Φεραίου του Θετταλού) ο Περραιβός αναλαμβάνει να αφήσει μια γραπτή παρακαταθήκη. Μένοντας πιστός στο έργο του, το αντιστρατεύεται στα λόγια. Επιλέγει να σχετίσει τον Ρήγα και τον Σκουφά με την Γαλλική Επανάσταση σε Ναπολεόντεια εφαρμογή. Παραθέτει το επίγραμμα του Thiersch προς τον Ρήγα, αφήνοντας τον χριστιανισμό του Κοραή να συμπληρώσει μια τεχνητή ομογενοποίηση του εθνικού κράτους. Πετάει έξω από την Φιλική τον μητρ. Ιγνάτιο και συμμορφώνεται με την Ελληνική Νομαρχία που πρώτη είχε οικειοποιηθεί τον Ρήγα για λογαριασμό του Κοραή. Γιατί τα κάνει όλα αυτά; Μα για λόγο αντίστοιχο με αυτόν του Καποδίστρια. Αμφότεροι κρύβουν τον χριστιανικό χαρακτήρα της Εταιρείας και της Επανάστασης με δεδομένο και ότι το θέμα δεν έχει λήξει, έπεται συνέχεια (έν δέκατον των λατρευτών του απελευθέρωσεν ο Παντοδύναμος, λέει ο Περραιβός το 1860). Μετά τα Παρκερικά, τον αγγλογαλλικό ναυτικό αποκλεισμό του 1854 και την μεγάλη ήττα της Ρωσίας το 1856 (Κριμαϊκός πόλεμος) δημιουργείται ο «τελεσφόρος συμβιβασμός». Οι καποδιστριακοί προσχωρούν στον Κ. Παπαρρηγόπουλο και στην Μεγάλη Ιδέα. Συμφωνούν να πορευτεί το κράτος με την ιστορική απεικόνιση της Ελλάδας που ανασηκώνεται, υποβασταζόμενη από τον Ρήγα και τον Κοραή. Θεωρούν νίκη το ότι η Δύση αναγνωρίζει ως «Ελλάδα» κάτι περισσότερο από την Αθήνα και την Σπάρτη. Αναγνωρίζει το «Βυζάντιο» με την προϋπόθεση να το ορίσει η ίδια. Ο χριστιανισμός θα γίνει επίσημη ιστορική παράμετρος του Εθνικού Ελληνικού κράτους, αρκεί το Corpus Greacorum Christianorum να οριστεί από την Δύση. Τα 90 χρόνια της ζωής του Περραιβού χρησιμοποιήθηκαν ως όχημα της ανάπτυξης καίριων σημείων της Ελληνικής Επανάστασης, κάνοντας υπερμεγέθη μιαν ενότητα που κρίναμε ότι δεν έπρεπε να σπάσει. Κλείνουμε αυτή την ενότητα μ’ έναν τελευταίο έλεγχο της Φιλικής Εταιρείας των Ξάνθου-Σέκερη, την οποία σιωπηρά στηρίζει ο Περραιβός. Ποια θέση επιφυλάσσει στον Περραιβό η Εταιρεία Ξάνθου-Σέκερη και πώς σχολιάζονται αυτά που συμβαίνουν στην Ρωσία από έναν Ρώσο ιστορικό του ύστερου 20^ου αιώνα;

Η προσωπική σφραγίδα του Χρυσάφη Χατζηβασίλη ή Χριστόφορου Περραιβού βρέθηκε αποτυπωμένη σε γράμματα προς τον π. Ιδρωμένο

Στον γνωστό κατάλογο Ξάνθου-Σέκερη ο Περραιβός εμφανίζεται να μυείται στη Μόσχα από τον έμπορο Κομιζόπουλο, στις 13-3-1817, δηλαδή 9 μέρες μετά την απελευθέρωσή του από την ρωσική αστυνομία στην Αγ. Πετρούπολη, σύμφωνα με τα στοιχεία που δίνει ο Arsh. Η αστυνομία τον συνέλαβε για ύποπτη συνεργασία με τον συλληφθέντα Γαλάτη. Πόσο μπορεί να τυφλώσει την ιστορική ματιά η «μη αναχρονιστική, μαρξιστική ιστορική επιστήμη»; Ο Arsh όχι μόνον δεν σημειώνει ως παράδοξη την ένδειξη του καταλόγου των Φιλικών για τον Περραιβό, αλλά θεωρεί πιθανό να αρνήθηκε ο Περραιβός να μυηθεί από τον εμφανώς αναξιόπιστο Γαλάτη. Όμως στον ίδιο κατάλογο, ο Κομιζόπουλος καταγράφεται ως μυημένος από τον Γαλάτη. Άρα, ο Arsh θεωρεί τόσο λογικό να απέτυχε ο «ελαφρόμυαλος» Γαλάτης να κατηχήσει τον Περραιβό, όσο λογικό να έπεισε τον έμπειρο Κομιζόπουλο ο «αναξιόπιστος» Γαλάτης, όντας περαστικός από την Μόσχα προς την Αγ. Πετρούπολη και «φρεσκομυημένος» από τον Σκουφά στην Οδησσό. Σύμφωνα με το ιστορικό αξίωμα, ο Σκουφάς ίδρυσε μια Εταιρεία, και ενώ σκεφτόταν να παραδώσει την ηγεσία της στον Καποδίστρια και δεν ήξερε πώς, εμφανίζεται ο Ιθακήσιος Γαλάτης που, ισχυριζόμενος ότι είναι ανιψιός του Καποδίστρια, πείθει στα γρήγορα τον Σκουφά, όχι μόνον να τον κάνει μέλος, αλλά και μεσολαβητή εκχώρησης της Εταιρείας. Το σκηνικό είναι σαθρό. Επί πλέον, αν ο Περραιβός κατηχήθηκε από τον Κομιζόπουλο, ποιος μύησε τον Κομιζόπουλο (γνωστό στην Ρωσία ως Αντόν Παύλοβιτς); Το όνομα αυτό δεν υπάρχει στον κατάλογο του Σέκερη. Ο Φιλήμων θεώρησε καλό να τον συμπεριλάβει, με έτος κατήχησης το 1817, τόπο την Μόσχα και κατηχητή τον Σκουφά. Όμως ο Φιλήμων μόλις το 1859 διορθώνει σιωπηρά το έτος θανάτου του Σκουφά στην Κωνσταντινούπολη. Είναι το 1818 και όχι το 1819 που είχε γράψει πριν 25 χρόνια. Στο αρχικό του κείμενο έγραφε ότι ο Σκουφάς με τον Αναγνωστόπουλο αναχώρησαν ξαφνικά από την Οδησσό και εμφανίστηκαν στην Κων/πολη τον Μάρτιο του 1817. Στο δεύτερο κείμενο ο Φιλήμων διόρθωσε ελαφρώς το ύφος και την ημερομηνία. Τον Απρίλιο του 1817 και χωρίς βιασύνη «κατέβηκε» ο Σκουφάς στην Πόλη. Και πάλι όμως, δεν δικαιολογείται η παρουσία του Σκουφά στις αρχές του 1817 στην Μόσχα, όπου λίγο πριν «είχε στείλει τον Γαλάτη» να μυήσει αυτούς που ο Σκουφάς «αδυνατούσε» (π.χ. Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος φιραρής). Ο Ξάνθος στα Απομνημονεύματα (1845) εμφανίζει αόριστα τους Σκουφά και Τσακάλωφ να μυούν τον Κομιζόπουλο στην Μόσχα το 1815. Στο Υπόμνημα (1835) ο Ξάνθος λέει ότι ο Σκουφάς «στέλνει συστημένο» τον Γαλάτη το 1816 προς τους μοσχοβίτες αδελφούς, μεταξύ των οποίων και τον Κομιζόπουλο. Συνεπώς, ο Περραιβός δεν υπάρχει περίπτωση να μυήθηκε τον Απρίλιο του 1817 και προφανέστατα ήταν μυημένος πριν φτάσει στην Αγ. Πετρούπολη. Επίσης, ο Φιλήμων, στην απάντηση της Αρχής προς τον Περραιβό έχει κολοβή την ημερομηνία αποστολής και ανεπαρκή εξήγηση για την δική του εκτίμηση χρονολόγησης (Δεκέμβριος 1819). Η απάντηση αυτή λέει: «Τρία ελάβομεν γράμματα παρά της φιλίας σου, 8 Μαρτίου το πρώτον, τα δε 20 Ιουλίου…». Υπάρχει περίπτωση να υπονοείται το έτος 1817;

Υπάρχουν διαφορετικοί ορισμοί της «ελευθερίας». Οι εικονιζόμενοι είναι τέτοιοι; Η διαφημιζόμενη «ΑΝΤΙΘΕΣΗ» δεν επιβεβαιώθηκε ούτε το 1792, ούτε στο 1814, αφού η Γαλλική Επανάσταση προερχόταν από το κέντρο του Αγγλικού Τεκτονισμού και η βρετανο-γαλλική σύγκρουση είχε μη ιδεολογικά αίτια. Η φαινομενική αντίθεση εμφανίζεται διαρκώς στο ελληνικό ζήτημα και στο 1821. Ο Thomas Gordon έγραψε για το χριστιανικό πνεύμα υπό το οποίο συγκροτήθηκε ο φιλογραικισμός του Εδιμβούργου, στη συνέχεια και του Λονδίνου (London Greek Committee). Όμως ο συγκεκριμένος φιλογραικισμός προκλήθηκε από τα Δερβενάκια και την αντίθεση προς το γαλλικό δάνειο του Jourdain, ο δε Χριστός δεν φέρθηκε φιλικά στους χρηματιστηριακούς πάγκους έξωθεν του Ναού.

Από τέτοιου είδους αντιφάσεις βρίθει ο κατάλογος του Σέκερη, ο οποίος ενσωματώνοντας τον μικρότερο κατάλογο του Ξάνθου, πάσχει όχι μόνον στο ποσοτικό, αλλά κυρίως στο ποιοτικό στοιχείο. Ο κατάλογος είναι συνοδευτικό στοιχείο των αφηγήσεων και των αρχικών ντοκουμέντων του Ξάνθου. Σέκερης και Ξάνθος ξεκινούν από το 1818, συμπληρώνοντας κατά το δοκούν την περίοδο 1814-18. Ο κατάλογος έρχεται να στηρίξει όχι μόνον την «Εταιρεία της Οδησσού» (= ο καθένας μπορεί να κάνει μια Επανάσταση), αλλά να κρύψει και την κρίση του 1818. Καταλαβαίνει κάποιος τι είδους συμπεράσματα μπορούν να βγουν από την στατιστική-κοινωνιολογική ανάλυση ενός τέτοιου καταλόγου, κάτι που ξεκίνησε ο George Frangos το 1971 και συνεχίζεται ως σήμερα. Αυτές οι αντιφάσεις παραβλέπονται τελείως από ιστορικούς όπως ο Arsh, επειδή σε αντίθετη περίπτωση καταρρέει το δόγμα της Οδησσού, το οποίο η πλευρά των πραγματικών επαναστατών δημιούργησε, προκειμένου να ξεκινήσει μια Επανάσταση στην οποία η πλευρά που εκ των υστέρων χρησιμοποίησε τον Ξάνθο, αντιδρούσε. Μαζί καταρρέει και το ψυχολογικώς εδραζόμενο ιδεολόγημα που -σχετίζoντας την ανθρώπινη ελευθερία με τον υλισμό- παράγει την «μοναδική» αιτία για Επανάσταση: τον (ελέω λαού) δημοκρατικό φιλελευθερισμό που ανακαλύπτει για πρώτη φορά έναν τρόπο εφαρμογής της δικαιοσύνης του Θεού (αφού, τυπικά, η ελευθερία του δεν κατευθύνεται ενάντια στον Θεό). Το ιδεολόγημα αυτό συνεχίζει να ταλαιπωρεί την ιστορική σκέψη. Το δόγμα του εδράζεται πάνω στην ψυχολογική αντίδραση που προκαλεί η αιτώδης σύνδεση δυο ασύνδετων μεταξύ τους εννοιών: της πλειοψηφίας με την δικαιοσύνη. Η πρώτη ούτε συνεπάγεται, ούτε οδηγεί αναγκαστικά στην δεύτερη. Όπως ακριβώς συμβαίνει και με την μειοψηφία ή την ατομικότητα. Αυτό που παραμερίζει το φιλελεύθερο ιδεολόγημα είναι το κριτήριο της δικαιοσύνης. Τι θεωρεί «δίκαιο» ο άνθρωπος και για ποιον λόγο. Την θέση του αποσιωποιημένου σημείου από το οποίο απορρέει το ανθρώπινο αίσθημα του δικαίου παίρνει ο νόμος της πλειοψηφίας. Η λογικοποίηση του παράλογου ψυχολογικά ενισχύεται με ιστορικά παραδείγματα (αληθή ή κατασκευασμένα) στα οποία ο ελέω Θεού μονάρχης και ο εκκλησιαστικός ηγέτης αδικούν την πλειοψηφία.

Ο αξιωματικός λόγος των Β. Παναγιωτόπουλου και Κ. Σβολόπουλου στις ελληνικές μεταφράσεις των δυο βιβλίων του Αρς συμπληρώνουν την εικόνα θεμελίωσης ενός αγώνα για «Γραικική Ανεξαρτησία» που «τρεις συνέλαβαν στην Οδησσό». Όσα ο Αρς και οι Έλληνες ιστορικοί αδυνατούν να εντοπίσουν, είναι απλά, όχι όμως εύκολα. Ξεκινούν από την ανεπηρέαστη επανεκκίνηση της λογικής και την πρόσθεση ενός ερωτηματικού «ΓΙΑΤΙ;» στον τίτλο κάθε βιβλίου.

Για τα επιχειρήματα του Arsh βλ. στο βιβλίο Ο Ι. Κ. στη Ρωσία, σ. 215-216, καθώς και στην υπερδογματική Εισαγωγή του Βασίλη Παναγιωτόπουλου, ο οποίος βαδίζοντας στ’ αχνάρια του Κ. Δημαρά, αναφέρεται σε «λεπτομερή τεκμηρίωση, οξυδέρκεια και συμμετρική εξέταση» του θέματος από τον Arsh. Στην περίπτωση του Arsh η προκατάληψη είναι τόση, που τα πονήματά του αγγίζουν τα όρια της μυθοπλασίας. Λέξεις όπως «πρόοδος, αντίδραση, δημοκρατία, συντήρηση» είναι αυτές που σταθμίζουν ή αξιολογούν προκαταβολικά οποιοδήποτε γεγονός ή πρόσωπο, ενάντια σε οποιοδήποτε ιστορικό τεκμήριο. Για παράδειγμα: ο Arsh αναφέρει ότι ο «δημοκράτης» Περραιβός αναγκάστηκε να φύγει από τα Επτάνησα όταν ήρθαν οι Ρώσοι. Ωστόσο, μετά από επίσκεψη στο Παρίσι το 1803 γύρισε στην Ζάκυνθο και διορίστηκε τον επόμενο χρόνο δάσκαλος σε δημόσιο σχολείο της Κέρκυρας. Η εξήγηση τους Arsh είναι η εξής: Για την κίνηση μεταξύ Πάργας-Ιωαννίνων-Λιβόρνου-Παρισιού-Ζακύνθου: καμία. Για τον διορισμό του: Η ρωσική διοίκηση ήταν αναγκασμένη να χρησιμοποιεί άτομα που είχαν επαναστατικές διαθέσεις όπως ο Περραιβός και ο Αναγνωσταράς, λόγω της μεγάλης ανάγκης της για αξιωματικούς στη συγκρότηση εθελοντικών στρατιωτικών σωμάτων [Η Φ. Ε. στη Ρωσία, σ. 165-166]. Τι πρέπει να καταλάβει όποιος διαβάζει αυτές τις γραμμές; Αξίζει, τέλος, να σημειωθεί, πώς η ιδεολογική προκατάληψη κατεδαφίζει και το τελευταίο στοιχείο της ανθρώπινης λογικής. Ο Arsh είναι από εκείνους που γνωρίζουν πως μετά τον Ιούνιο του 1814, μόνον ο Ξάνθος από την γνωστή τριάδα πιθανόν να βρισκόταν στην Οδησσό. Άρα, η ανάγκη επιβεβαίωσης μιας επιθυμητής δημοκρατικής Επανάστασης αποδεικνύεται δυνατότερη από πολλά, ισχυρά τεκμήρια μιας χριστιανικής Επανάστασης ενός κόμη και της συντροφίας του. Εκτός κι αν υπάρχει τρίτη εκδοχή για την Εταιρεία των Φίλων.

ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ