ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1819 ΣΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821 (11ο μέρος)

ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΑΠΟ ΤΟ 10^ο ΜΕΡΟΣ

4. 4. Οι ΦΙΛΟΜΟΥΣΟΙ ή ΦΙΛΟΓΕΝΕΙΣ ή ΦΙΛΟΚΑΛΟΙ ή ΦΙΛΑΝΘΡΩΠΟΙ ή ΦΙΛΙΚΟΙ ή ΦΙΛΟΙ δημιουργούν «ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ» ή «ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ», δηλαδή ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ

Ερμής ο Λόγιος, Βιέννη 1811-1821. Το περιοδικό έντυπο της Επανάστασης του 21, ως νόμιμο μέσο, εξέφραζε το φιλολογικό – επιστημονικό της πρόσωπο και ταυτόχρονα αποτελούσε το προσωπείο της. Στις σελίδες του εμφανίστηκαν αχνά μερικές από τις παρασκηνιακές συγκρούσεις που έλαβαν χώρα εντός του επαναστατικού φορέα (της Φιλικής Εταιρείας)

Είπαμε ήδη (6^ο μέρος) ότι περιφραστικά η Επανάσταση ονομαζόταν «επιστροφή των Μουσών στην Ελλάδα / στην αρχαία τους κατοικία». Το όχημα της Ελληνικής Επανάστασης ήταν ο διαφωτισμός, όπως τον ορίζει το καποδιστριακό κείμενο του 1819 (βλ. 3^ο μέρος), αντίθετα, δηλαδή, από την δυτική άποψη. Εκτός από πραγματικό όχημα, ο διαφωτισμός ήταν και πρόσχημα. Πρόσχημα αναγκαίο ως προς την εταιρική δράση, η οποία απαιτούσε συνεχείς μετακινήσεις και συγκέντρωση χρημάτων. Για ιδιαίτερους λόγους, το όχημα με το πρόσχημα δημιουργούσε ένα ξεχωριστό μείγμα στην ελληνική περίπτωση. Το εταιρικό προκάλυμμα της Επανάστασης ήταν πάντα φιλολογικό· όχι μόνον για τυπικούς λόγους. Υπήρχε και ουσία, αφού το θέμα της ελληνικής γλώσσας θα απασχολούσε τους κινούντες την Επανάσταση, ακόμα κι αν δεν υπήρχε το στρατόπεδο της νεωτερικότητας που παρουσίαζε το φως με τον δικό του τρόπο. Εφόσον η κινητήρια δύναμη της Επανάστασης προσδιόριζε ως υποκείμενο αυτής τους κατ’ αρχαιότητα «Έλληνες», με κάποιο τρόπο έπρεπε να προσδιοριστεί και η ελληνική γλώσσα που διέφερε από τις ποικίλες διαλέκτους, αλλά και από την κοινή ρωμαίικη (romaic κατά τον Byron, τον Trelawny και άλλους αγγλόφωνους). Ο Καποδίστριας ενέτασσε πάντα το επαναστατικό σχέδιο σε φιλολογικές βάσεις. Το 1802 ίδρυσε στην Κέρκυρα φιλολογικό συνεταιρισμό με την επωνυμία «Εταιρεία των φίλων» (Βροκίνης). Το 1803 η Επτανησιακή Γερουσία καλούσε -μέσω του Ι. Καποδίστρια- τον ιερέα Α. Ιδρωμένο λέγοντας: «υμείς, ως υιός πατρίδος άριστος, συζώντες με τους Δημοσθένεις, Ομήρους, Πλάτωνας, … είναι τάχα δυνατόν να απονεύσετε [αρνηθείτε] εις το ευγενές και τωόντι ελληνικόν έργον, το της πλάσεως δηλαδή τιμίων πολιτών, ήγουν νέων Ελλήνων;». Το 1804 ο Ναπολέων μπαίνει στο παιχνίδι των διεθνών σχέσεων ως αυτοκράτορας. Οι ναπολεόντεια δράση 1805-1807 έγινε αφορμή και αιτία να μετακινηθούν δυο βασικά μέλη της «φιλολογικής δράσης» από τα Επτάνησα και την Ήπειρο προς στην Ρωσία. Ο Καποδίστριας και ο Ιγνάτιος. Ο δεύτερος χρίζεται από τον τσάρο [αρχηγό της Εκκλησίας κατά το αγγλικό πρότυπο του 1533] μητροπολίτης Ουγγροβλαχίας και εγκαθίσταται στο Βουκουρέστι.

Ιγνάτιος, μητροπολίτης Άρτας και στη συνέχεια Ουγγροβλαχίας, κορυφαίο στέλεχος της Επανάστασης. Την κρίσιμη στιγμή του 1827 υπέδειξε ως ηγέτη του κράτους τον Καποδίστρια

Ο Ιγνάτιος του 21 ανήκει στα παλιά στελέχη, αυτά δηλαδή που έλαβαν μέρος σε προηγούμενες φάσης της Επανάστασης, όπως ο Ρώμας, ο Περραιβός, ο Κολοκοτρώνης, ο Αναγνωσταράς. Ως ιεράρχης, ανήκει στον πολιτισμικό και διπλωματικό τομέα δράσης. Είναι εύστροφος και ιδιαίτερα αποτελεσματικός στην απόκρυψη. Ο λόγος του συχνά διακρίνεται από τόλμη, κοφτές προτάσεις και απότομες εκφράσεις. Ο κύκλος γνωριμιών του είναι μεγάλος, το ίδιο και οι γνώσεις του. Ο εταιρικός του ρόλος είναι κεντρικός. Το 1810 ιδρύεται στο Βουκουρέστι Φιλολογική Εταιρεία από τον μ. Ιγνάτιο και το 1811 κυκλοφορεί στην Βιέννη το φιλολογικό-επιστημονικό περιοδικό «Ερμής ο Λόγιος» από τον αρχιμανδρίτη Άνθιμο Γαζή. Οι δυο ενέργειες είναι απολύτως συνδεδεμένες. Το περιοδικό δηλώνει ότι «λαμβάνει κατά πρώτον αρχήν, δια προτροπής και αναλωμάτων εν μέρει, της εν Βουκουρεστίοις νεοσυστηθείσης Φιλολογικής Εταιρείας». Αντεπιστέλλοντα μέλη της Εταιρείας είναι ο Άνθιμος Γαζής στην Βιέννη, ο Καποδίστριας στην Αγ. Πετρούπολη και ο Κοραής στο Παρίσι. Όλες αυτές οι κινήσεις βρίσκονται σε χρονική σύμπτωση με την αναφερόμενη ίδρυση των «αδελφών» Εταιρειών Αθηνάς και Φοίνικα υπό την προφανή ηγεσία του Κοραή και του Καποδίστρια αντίστοιχα. Μια αναφορά της αυστριακής μυστικής υπηρεσίας με τελικό αποδέκτη τον Μέτερνιχ που συντάσσεται με βάση τις «ύποπτες» κινήσεις του Κοραή, του αρχιμανδρίτη Γαζή, του μητροπολίτη Ιγνάτιου και του σταθερά μαυροφορεμένου Καποδίστρια, αναφέρει: «Επί την αναγέννησιν αυτήν της Ελλάδος τρέφουν ελπίδας συγχρόνως το Παρίσι και η Πετρούπολις» (υπογράφει η «γνωστή χειρ», 22-4-1811). Οι τεκτονικές διασυνδέσεις του εγχειρήματος δείχνουν κυρίαρχο τον γαλλικό τεκτονισμό. Ωστόσο και στο παρελθόν Εταιρείες έχουν αλλάξει μητρική στοά σε μηδενικό χρόνο και είναι αδύνατον να πει κάποιος απ’ έξω, πού οδηγούν οι μυστικές διακλαδώσεις τους. Όπως και να έχει, με την πτώση του Ναπολέοντα, η Αθηνά δεν καταργείται, ο Φοίνικας δεν έχει λόγο να καταργηθεί και τα Επτάνησα είναι πιθανόν να καταλήξουν στην Αγγλία, που στρατιωτικά τα κατέχει ήδη, εκτός της Κέρκυρας. Έτσι, η ρωσογαλλική πολιτική συνεργασία εμφανίζει άμεση μετατροπή σε ρωσοαγγλική. Τον ευρύτερο ρόλο του γαλλικού τεκτονισμού παίρνει ο αγγλικός, σαφώς δυσμενέστερος ως προς τις χριστιανικές επιδιώξεις της ορθοδοξίας. [Αυτός ο γαλλικός τεκτονισμός δεν είναι ο τεκτονισμός της Γαλλικής Επανάστασης και του Ναπολέοντα, αλλά εκείνος στον οποίο στηριζόταν το Ελληνόγλωσσο Ξενοδοχείο. Υποστήριξε την ρωσική πολιτική, κάτι που φαίνεται ιδιαίτερα στην περίοδο 1828-29. Τα πράγματα αντιστράφηκαν με την Ιουλιανή Επανάσταση του 1830]. Ο πνευματικός ηγέτης Ιγνάτιος έχει αντίστοιχο περιβάλλον. Τα πρόσωπα που απελευθερώθηκαν από τον Αλή πασά τον Απρίλιο του 1819 με την μεσολάβηση του Καποδίστρια, ήταν οι συγγενείς του Δημητρίου Μόστρα, γραμματέα και συνεργάτη του μ. Ιγνάτιου από την περίοδο των Επτανήσων. Διέφυγαν μαζί προς τις ηγεμονίες και την Ρωσία το 1806. Η φυλάκιση έγινε ως αντίποινα για την (φιλορωσική) επαναστατική δράση του Μόστρα. Το στοιχείο αυτό αντιβαίνει προς τον ισχυρισμό του Περραιβού περί προδοσίας του Ιγνάτιου. Επί πλέον καταγράφονται δυο απόπειρες δολοφονίας κατά του Ιγνατίου από τον Αλή πασά. Η πρώτη το 1806 όταν ο Ιγνάτιος είχε διαφύγει στην Κέρκυρα, η δεύτερη το 1817, όταν βρισκόταν στην Πίζα. Ο Δ. Μόστρας είχε δημιουργήσει στην Πίζα την μεγαλύτερη και σημαντικότερη ιδιωτική βιβλιοθήκη. Παρά τις προσπάθειες, δεν κατέστη δυνατό να έρθει στην Ελλάδα και να αξιοποιηθεί.

Την 1-9-1813 ιδρύεται στην Αθήνα η Εταιρεία των Φίλων των Μουσών ή Φιλόμουσος. Την εταιρεία αυτή ο Καποδίστριας στο υπόμνημα του 1826 χαρακτηρίζει «αγγλική». Γιατί; Σύμφωνα με τους καταλόγους που σώζονται, τα περισσότερα από τα ξενόγλωσσα μέλη της και ένα σημαντικό ποσοστό επί του συνόλου είναι Άγγλοι. Όμως την ιδρυτική διακήρυξη υπογράφουν οι Αλέξανδρος Χωματιανός, Ιωάννης Μαρμαροτούρης, Ιωάννης Τατλίκαρας, Πέτρος Ρεβελάκης (1-9-1813). Ποιοι είναι αυτοί οι φιλόμουσοι και φιλόκαλοι άνδρες του Ελληνικού γένους που παρακινήθηκαν από θείο ζήλο «εις το να ίδωσι τας επιστήμας να επιστρέψωσι πάλιν εις το Λύκειον, και εις την αρχαίαν Ακαδημίαν»; Φαίνεται ότι και σ’ αυτήν την Εταιρεία, άλλοι ιδρύουν και άλλοι φαίνονται ως ιδρυτές. Οι υπογράφοντες είναι πρόκριτοι και λόγιοι της Αθήνας. Για ορισμένους υπάρχουν στοιχεία ότι ανήκουν στον αγγλικό τεκτονισμό, ενώ οι Μαρμαροτούρης και Ρεβελάκης αναφέρονται εκ των υστέρων ως μέλη της Εταιρείας του Ρήγα (Σουρμελής), ο δε Μαρμαροτούρης ότι ανήκε και στον Φοίνικα (αν ο Φοίνικας δεν ήταν η Εταιρεία του Ρήγα). Ο Φιλήμων εις χρόνον ανύποπτο πετάει την πληροφορία που ήδη αναφέραμε (8^ο μέρος)· ότι την Εταιρεία των Αθηνών την ίδρυσε ο Καποδίστριας. Φαίνεται απίθανο.

Οι Μούσες και η ελληνική αναγέννηση είναι το σταθερό θέμα που χρησιμοποιεί ο ελληνικός εταιρισμός των χριστιανικών στόχων, ώστε να συσπειρώνει και να μην προκαλεί αντιδράσεις. Η Φιλαθηναϊκή Ακαδημία (1813) δεν μπορεί, παρά να σχετίζεται με την Φιλόμουσο Εταιρεία των Αθηνών. Η σφραγίδα της φυλάσσεται στο Νομισματικό Μουσείο Αθηνών (© ΥπΠΟΑ)

Υπάρχει όμως και το προηγούμενο της Φιλαθηναϊκής Ακαδημίας που λειτουργεί για λίγους μήνες από την άνοιξη του 1813 και εξαφανίζεται το ίδιο αθόρυβα, όπως εμφανίστηκε. Παρά την βραχύβια παρουσία της, πρόλαβε να αφήσει κάποια ίχνη. Το 1859 η Εθνική Νομισματική Συλλογή απέκτησε την σφραγίδα της Φιλαθηναϊκής Ακαδημίας. Η απεικόνιση έχει ως κεντρικό θέμα την πορεία των εννέα Μουσών στον Ελικώνα, στην κορυφή του οποίου στέκεται ο Πήγασος. Προς την κορυφή δείχνει και ο Δίας, από το σύννεφο όπου βρίσκεται, ενώ ο Απόλλων πετά πάνω από τις Μούσες. Στην απεικόνιση περιλαμβάνονται και διάφοροι συμβολισμοί όπως το πεντάκτινο αστέρι και η άγκυρα. Την αγγελία για την απόκτηση της σφραγίδας έκανε η εφημερίδα του Φιλήμονα, ο Αιών και δωρητής υπήρξε ο Πέτρος Βαλσαμάκης, πιθανώς γιός του Κεφαλλονίτη Δημητρίου Βαλσαμάκη που σπούδαζε στην Πίζα λίγο πριν ξεσπάσει η Επανάσταση. Η οικογένεια των Βαλσαμάκηδων είχε ως έδρα το Λιβόρνο και την Τεργέστη, ανήκε δηλαδή στον παροικιακό ελληνισμό που συγκροτούσε τον εταιρικό πυρήνα. Την ανακοίνωση για την απόκτηση της σφραγίδας έκανε ο Μετσοβίτης Αχιλλέας Ποστολάκας, επίσης γιός Φιλικού, που γεννήθηκε το 1821 στην Βιέννη. Η Φιλαθηναϊκή και η Φιλόμουσος δηλώνουν ό,τι και ο Περραιβός με την «Επιτομή περί της των Αθηνών πολιτείας» (βλ. 9^ο μέρος): ο διεθνής εταιρισμός πρέπει να συμφωνήσει ότι θα ιδρυθεί Ελληνικό κράτος με πρωτεύουσα την Αθήνα. Για άλλη μια φορά βλέπουμε τον οικουμενικό στόχο του χριστιανισμού να περιγράφεται αποκλειστικά από προχριστιανικά στοιχεία, τα οποία αγωνίζονται να συσπειρώσουν τους χριστιανούς της Δύσης υπέρ ενός ελληνικού στόχου στον οποίο αντιδρά η «γραικική άποψη». Περισσότερα στοιχεία θα έχουμε όταν βρεθεί η σχέση των Εταιρειών αυτών με τις αντίστοιχες της Ευρώπης, όταν πιστοποιηθούν οι πραγματικοί ιδρυτές. Στην Φιλαθηναϊκή Ακαδημία αγνοούμε και τους φαινομενικούς. Στην Φιλόμουσο οι τέσσερις έφοροι προφανώς δεν ιδρύουν και δεν διευθύνουν την Εταιρεία. Αν λάβει κάποιος υπόψιν ότι (προφανέστατα) ούτε ο Ρήγας είναι «ιδρυτής» Εταιρείας, καταλαβαίνουμε πόσο δύσκολη -αν όχι αδύνατη- είναι η διαδρομή αυτή. Βατότερος δρόμος είναι η διασταύρωση αυτών των πληροφοριών με την δράση των εν λόγω προσώπων.

Φριδερίχος Νόρθιος, πολίτης Αθηναίος. Ίδρυσε την Ακαδημία της Κέρκυρας (1824) και φρόντισε να αντικατασταθεί η κολώνα στην θέση της κλεμμένης Καρυάτιδας από πιστό αντίγραφο. Βαφτίστηκε ορθόδοξος και κυκλοφορούσε ντυμένος Πλάτων με στεφάνι στο κεφάλι κάνοντας τους συμπατριώτες του να τον βλέπουν με δυσπιστία.

Το νόημα του Καποδίστρια στο υπόμνημα του 1826 οι Άγγλοι κινούνται υπέρ του ελληνικού στόχου, ας κινηθεί και η Ρωσία προς την ίδια κατεύθυνση απαιτεί πλήρη διαλεύκανση. Πάνω σ’ αυτό εδράζεται η «Φιλική», το σκηνικό της οποίας εξελίσσεται στην Βιέννη. Οι τέσσερις έφοροι της Αθήνας στις 20-5-1814 ανακηρύσσουν επίτιμο πρόεδρο της Εταιρείας τον γιο ενός σημαντικού πρώην πρωθυπουργού της Αγγλίας· τον Frederick North, μετέπειτα 5^ο κόμη του Guildford, ή «λόρδο Γκίλφορντ» όπως μένει γνωστός. Ο Guildford βρίσκεται στην Αθήνα το 1813, πριν από την ίδρυση της Εταιρείας. Το σημαντικό στοιχείο είναι ότι έχει βαπτιστεί ορθόδοξος και αποδεχόμενος την τιμητική πρόσκληση, απαντά με ένα κείμενο όπου λέει «Η γαρ θρησκεία βάσις εστί της αληθούς φιλοσοφίας και του πολιτικού βίου». Στην προηγούμενη φράση του λέει ότι πρώτοι απ’ όλους, κάποιοι ιερείς έδειξαν τόση σπουδή υπέρ της φιλοσοφίας και τώρα δίνεται η δυνατότητα να τους μιμηθεί «πάσα των νυν Ελλήνων η Εκκλησία». Η φράση από μόνη της δεν δίνει ασφαλή συμπεράσματα για την πρόθεση του Guilford, ή όσων εκπροσωπεί. Όμως η μετέπειτα εξέλιξη δείχνει πως οι «Έλληνες» του λόρδου Γκίλφορντ δεν ταυτίζονται με τους «Έλληνες» του κόμη Καποδίστρια. Η Εκκλησία και το κράτος του πρώτου έχει εθνική υπόσταση, του δεύτερου υπερεθνική. Στην τάση του Guilford ανήκουν εξ αρχής ο Σπυρίδων Τρικούπης και ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος της Επανάστασης. Άλλοι θα ενταχθούν στην πορεία, όπως ο Ιωάννης Γκούρας. Η Εταιρεία των Αθηνών έχει ως σύμβολό της την Αθηνά. Το ίδιο και η κρατική σφραγίδα από την Α΄ ως και την Γ΄ Εθνοσυνέλευση, το ίδιο και η σφραγίδα της London Greek Committee που θα εμφανιστεί με δάνεια και χριστιανικό υλικό προτεσταντικού χαρακτήρα με το οποίο και ο Byron θα δυσφορήσει. Με την Εταιρεία των Αθηνών αρχίζει την διήγηση της Ιστορίας του ο Σπυρίδων Τρικούπης. Αναμενόμενο, αφού αποτελεί γνήσιο πνευματικό τέκνο του λόρδου Guilford. Αναμενόμενο, επίσης, ότι αυτή η Εταιρεία είχε -για τον Τρικούπη- «φιλομαθή και ουδόλως πολιτικό σκοπό». Ο Κοραής έπρεπε να μείνει στο πνευματικό επίπεδο, όπως ο Καποδίστριας, εφόσον η οργάνωση της Επανάστασης είχε συμφωνηθεί να αποδοθεί στον λαό. Αυτό που δεν περιμένει κάποιος, είναι η παντελής αποσιώπηση της Βιέννης. Από την Αθήνα μεταφέρεται σε μια παράγραφο στην Οδησσό και τον Σκουφά. Αφήνει και έναν δηλητηριώδη υπαινιγμό ότι ο «ασήμαντος» Σκουφάς την ονόμασε «Φιλική» επειδή δεν ήξερε καλά ελληνικά. Είναι κρίμα που μια τόσο καλογραμμένη Ιστορία είναι τόσο πολύ εμπαθής και συκοφαντική. Πώς όμως θα μπορούσε να μιλήσει ο Τρικούπης έστω και σε δυο γραμμές για την Βιέννη, όταν στην πρώτη παράγραφο εκθειάζει το έργο της Φιλομούσου (δηλ. του Guilford) που «προστάτευε τις φθειρόμενες αρχαιότητες από την τότε άμουσον κυβέρνησιν»; Την κυβέρνηση του Σουλτάνου με την οποία συνεργάστηκαν άριστα οι Thomas Bruce (7^ος κόμης του Έλγιν) και Charles Robert Cockerell.

Τι γίνεται στην Βιέννη το 1814; Πώς προκύπτει το ελληνικό σκηνικό και το τεκτονικό «όχι» που περιγράψαμε στο 8^ο και στο 10^ο μέρος; Ο Γαζής φαίνεται να μεσολαβεί προς τον Καποδίστρια. Ο Καποδίστριας συναντάται με τον Guilford και συνομιλεί με τον Ιγνάτιο. Ο Ιγνάτιος και ο Καποδίστριας φαίνονται να μεσολαβούν προς τον τσάρο. Στόχος είναι η ίδρυση μιας Εταιρείας για τις Μούσες υπό την ρωσική αιγίδα. Έτσι προκύπτει η Εταιρεία των Φίλων των Μουσών της Βιέννης τον Ιανουάριο του 1815 με ιδρυτές τους Καποδίστρια, Γαζή, Ιγνάτιο. Πώς ακριβώς έγινε; Η εικόνα δεν είναι ξεκάθαρη. Ο αντιρωσικός συνασπισμός Αγγλίας-Αυστρίας-Γαλλίας και η Ιερά Συμμαχία του τσάρου σχετίζονται άμεσα με τις εξελίξεις στο εταιρικό περιβάλλον.

Στις 27-10-1814 ο μητροπολίτης Ιγνάτιος υποβάλλει υπόμνημα στον τσάρο Αλέξανδρο με τίτλο «Mémoire sur l’état actuel de l’Empire Ottoman et sur le moyen d’y rétablir l’influence de la Russie» (Υπόμνημα για την σημερινή κατάσταση της Οθωμανικής αυτοκρατορίας και των μέσων για την εκεί αποκατάσταση της ρωσικής επιρροής). Στο υπόμνημα τόνιζε ότι μετά τις δυο Εταιρείες που είχαν ήδη δημιουργηθεί στο Βουκουρέστι και στην Αθήνα, σκόπευε να ξεκινήσει μια τρίτη στην Βιέννη. Ο Ιγνάτιος συνέδεε την ίδρυση αυτής με την δραστηριότητα του ελληνικού κλήρου που είχε βρει καταφύγιο στην Ρωσία, ιδιαίτερα των Επτανήσιων Ευγένιου Βούλγαρι και Νικηφόρου Θεοτόκη και ζήτησε από τον τσάρο μυστική χρηματοδότηση μέσω του ελληνικού εμπορικού δικτύου της Βιέννης. [Arsh, O Ι. Κ. στη Ρωσία, σ. 162]

Αρχιμανδρίτης Άνθιμος Γαζής. Σε τέτοιες προσωπικότητες συναντάται ο διαφωτισμός με την Επανάσταση. Το βράδυ της Ανάστασης του 1821 φώναξε «Ελλάς ανέστη»

Ο Καποδίστριας το 1826 γράφει για το επίμαχο σημείο χωρίς χρονολογία. Ισχυρίζεται ότι είπε στον τσάρο τα εξής: «Οι Άγγλοι ίδρυσαν ήδη εν Αθήναις εταιρείαν με τον φαινομενικόν σκοπόν της συλλογής και διατηρήσεως των αρχαιοτήτων. Ας ακολουθήσωμεν το παράδειγμα τούτο, εφαρμόζοντες αυτό ουχί προκειμένου περί του παρελθόντος, αλλά περί του παρόντος και του μέλλοντος…». Πώς μεταφράζεται αυτό; Ποιος είναι ο πραγματικός σκοπός των Άγγλων αν ο επίσημος είναι «φαινομενικός»; Ο Καποδίστριας συνηθίζει να μην μιλάει για τέτοια θέματα, ή να μιλάει με διατυπώσεις που σκεπάζουν επιδέξια την αλήθεια. Δεν συνηθίζει τα μισόλογα και τα ευθέως υπονοούμενα. Τότε, γιατί το κάνει στο υπόμνημα του 1826; Μήπως θέλει να δείξει ότι ο τσάρος σύρθηκε διακριτικά από τον Καποδίστρια στην άσκηση μιας πολιτικής που είτε δεν είχε αντιληφθεί, είτε δίσταζε να ακολουθήσει; Είναι μια πιθανότητα χωρίς επιβεβαίωση που οδηγεί και στην αντίθετη σκέψη. Ο τσάρος για τέτοια θέματα δεν είναι δυνατόν να επηρεάζεται από κουβέντες στο πόδι. Άρα, ίσως ο Καποδίστριας υποδεικνύει τις δυσκολίες που αντιμετώπισε σε μια προσυμφωνημένη πολιτική για το ελληνικό ζήτημα. Κατά την κοινή αντίληψη η Ρωσία σπεύδει να αντισταθμίσει την αγγλική επιρροή. Η κοινή εξήγηση των ιστορικών έχει μια λογική. Έτσι όπως το θέτει ο Καποδίστριας είναι σαν να λέει «οι Άγγλοι ετοιμάζουν Ελληνική Επανάσταση, να δράσουμε άμεσα, εμφανιζόμενοι ως συνεργάτες τους και φροντίζοντας να τους υποσκελίσουμε». Όμως, σε αντίθεση με την Αγγλία, η Ρωσία έχει αποδείξει ότι επιθυμεί μια Επανάσταση. Τι γίνεται λοιπόν; Ίδρυσε μυστικά μια Εταιρεία με αγγλικό πρόσωπο ο Καποδίστριας ώστε να παρασύρει τον δυσκίνητο τσάρο; Αυτή είναι μια πιθανότητα, όμως δεν μπορεί να είναι και η αποκλειστική αιτία. Μετά την ήττα του Ναπολέοντα η αγγλορωσική συνεργασία ήταν επιβεβλημένη. Και ως προς το τυπικό μέρος τι γίνεται; Ιδρύεται μια ανταγωνιστική Εταιρεία ή επεκτείνεται η υπάρχουσα; Οι περισσότεροι ιστορικοί αναφέρουν ότι ο Καποδίστριας ιδρύει νέα Φιλόμουσο Εταιρεία, όμως αυτό δεν είναι ακριβές, παρότι δεν είναι και μακριά από την πραγματικότητα. Η διατύπωση του Καποδίστρια στο υπόμνημα δεν βοηθάει στην κατανόηση της πρόθεσης, αλλά ούτε στην διαπίστωση των αντικειμενικών συμβάντων.

Ο (τεκτονικός) έρανος (και η συνακόλουθη αναγνώριση) φαίνεται να γίνεται υπέρ της Εταιρείας των Αθηνών. Το δαχτυλίδι με την κουκουβάγια που έφεραν τα μέλη, επιβεβαιώνει αυτή την άποψη. Σύμφωνα με γράμμα του Καποδίστρια στον Αλέξανδρο Βασιλείου (που θα αναλάβει την διαχείριση τον πρώτο καιρό) το ιδρυτικό πνεύμα είναι «συνεκροτήσαμεν ενταύθα μιαν Εταιρείαν επί τη αυτή μεν βάσει τη του Αθηναϊκού συστήματος, απαιτούσαν δε ιδιαιτέρως ίνα δαπανώνται μετ’ άκρας ισότητος τα παρά των μελών αυτής συνεισφερόμενα χρήματα εις τε την μέλλουσαν πρόοδον του εν Αθήναις σχολείου, και εις την τελειοποίησιν του εν Πηλίω όρει γυμνασίου». Η διατύπωση αυτή δείχνει μια όμοια, αλλά ξεχωριστή Εταιρεία στην Βιέννη, η οποία, για λόγο που δεν δηλώνεται, θα χρηματοδοτεί τους στόχους της Εταιρείας των Αθηνών. Ή μήπως δεν αποτελεί τέτοιον στόχο η Σχολή στο Πήλιο που θα «αναγκάσει» τον Γαζή να εγκαταλείψει την ενορία της Βιέννης, τον Λόγιο Ερμή, να περάσει από την Οδησσό (;) και να εγκατασταθεί στον ελλαδικό χώρο; Οι ταυτότητες δεν δηλώνονται καθαρά και όσο πιο κεντρικός είναι ο ρόλος ενός προσώπου, τόσο μεγαλύτερη η σιωπή. Αυτά όμως που γνωρίζουμε για τον Γαζή είναι η επανέκδοση της Χάρτας που είχε τυπώσει ο Ρήγας, η στενή σχέση του Γαζή με το φαναριώτικο στοιχείο, η άρνησή του να αφιερώσει το τρίτομο λεξικό της ελληνικής γλώσσας στον Ναπολέοντα. Ξέρουμε ακόμα ότι ως εντεταλμένος επίτροπος της υπερτάτης αρχής, ο Γαζής κήρυξε την Επανάσταση στην Θεσσαλία λέγοντας μεταξύ άλλων ότι «Η Κωνσταντινούπολις δεν είναι μακράν η ημέρα κατά την οποίαν θα γίνη ελληνική και εις την Αγίαν Σοφίαν θα στηθή πάλιν ο Σταυρός». Σύμφωνα με την ίδια επιστολή του Καποδίστρια προς τον Βασιλείου ο Γαζής είναι αυτός που έδωσε τις «χαρμόσυνες ειδήσεις» σχετικά με την ίδρυση της Εταιρείας των Αθηνών στον μ. Ιγνάτιο, στον Καποδίστρια και στους ομογενείς. Όμως στις 14-10-1814 ο Γαζής γράφει στην Φιλόμουσο των Αθηνών για να εκφράσει την χαρά του για την ίδρυση της εκεί Εταιρείας και να ζητήσει να τον εγγράψουν ως μέλος. Λέει ότι το Πήλιο (Γαζής, Κωνσταντάς, Φιλιππίδης) έχει συστήσει επίσης Εταιρεία, έχει συνδεθεί με την Βιέννη, το Μόναχο και το Παρίσι και ζητά αδελφοποίηση με την Αθήνα. Αυτό σημαίνει ότι ο μισός έρανος πηγαίνει στην Εταιρεία των Αθηνών και ο μισός στην Εταιρεία του Πηλίου. Επίσης μας δείχνει ότι αν ο Γαζής ήταν όντως ο αποκλειστικός υπεύθυνος για την πληροφόρηση του Καποδίστρια, το γράμμα αυτό θα έπρεπε να είχε προηγηθεί κατά πολύ. Είναι προφανές ότι η ένταξη του Γαζή στην (Φιλική) Εταιρεία είναι προγενέστερη του 1814 ή, σε κάθε περίπτωση, ιδρυτική, όπως του Ιγνάτιου, του Αλέξανδρου Υψηλάντη και πολλών άλλων. Η περίπτωση του Γαζή μας δίνει την δυνατότητα να σημειώσουμε ότι κάποια σημαντικά Σχολεία της Επανάστασης (εταιρικά κέντρα) ξεκίνησαν λίγο πριν την Φιλική Εταιρεία (της Βιέννης), συγκροτώντας ένα εταιρικό δίκτυο. Την 1-7-1814 οι Γαζής, Φιλιππίδης, Κωνσταντάς υπογράφουν «Τύχη Αγαθή» την γέννηση του Σχολείου στις Μηλιές Πηλίου.

Μουσαγέται λέγονται όσοι των συνδρομητών συνεισφέρουσιν εις το υπέρ Πατρίδος τούτο καλόν πεντήκοντα χρυσούς και επέκεινα, ως φιλοτιμούμενοι εισάξαι τας Μούσας πάλιν εις την Ελλάδα, οίτινες θεωρούμενοι και ως Μέλη της Σχολής, λαμβάνουσι παρ’ αυτής ως δώρον ευλογίας εν χρυσούν δακτύλιον, έχον εν αυτώ εκτυπωμένον τον Ιπποκένταυρον το παράσημον της σχολής, με επιγραφήν έσωθεν ΜΟΥΣΑΓΕΤΩΝ ως εν τω όπισθεν χάρτη του Πηλίου όρους φαίνεται

Πράγματι, τα μισά χρήματα των πρώτων εισφορών θα σταλούν στην Αθήνα και στο Πήλιο, σύντομα όμως, χρησιμοποιώντας κάποια πρόφαση εναντίον και του Γαζή, ο Καποδίστριας θα αυτονομήσει την Εταιρεία της Βιέννης από την Αθήνα, ενώ φαινομενικά θα συνεργάζεται με τον Guilford. Ο Αλέξανδρος Βασιλείου είχε καλές σχέσεις με τον Κοραή και αυτό δείχνει μια συμφωνημένη τεκτονική συνεργασία που το 1817-18 διαταράχτηκε. Στο πολιτικό επίπεδο η συνεργασία αυτή αντικατοπτρίζει μια αγγλορωσική λυκοφιλία. Οι υπάρχουσες ενδείξεις συνηγορούν ότι στην πρόσκαιρη κορύφωση της ρωσικής αίγλης και ισχύος, ο τσάρος πιέζεται από το χριστιανικό στοιχείο να προσχωρήσει στους στόχους που είναι φαινομενικά δυτικόφιλοι, άρα του εξασφαλίζουν την δυτική ανοχή. Με την αποχώρηση του Γαζή από την Βιέννη το περιοδικό «Ερμής ο Λόγιος» περνάει στους Κωνσταντίνο Κοκκινάκη και Θεόκλητο Φαρμακίδη. Τον Φεβρουάριο του 1815 ο Ιγνάτιος στέλνει γράμμα στον Λ. Μπενάκη, πρόξενο της Ρωσίας στην Μπαρλέτα. Σχεδιάζει την ίδρυση Σχολείου στην Μάνη (Πρωτοψάλτης, σ. 132). Φαίνεται ότι τα θέματα που θα απασχολήσουν την Εταιρεία με τον Πετρόμπεη και την Μάνη, έχουν τεθεί εξ αρχής από τον Καποδίστρια. Την ίδια χρονιά ο Ιγνάτιος εγκαταλείπει την Βιέννη για να εγκατασταθεί στην Πίζα. Αν και δεν είναι γνωστά τα εταιρικά σχήματα που εκεί υπηρέτησε, η Πίζα γίνεται ένα κέντρο της «αγγλικής» Φιλομούσου. Είναι προφανές ότι ο Ιγνάτιος θα παίζει τον ρόλο του εξισορροπιστή και του πληροφοριοδότη προς τον Καποδίστρια. Ψυχή της «ρωσικής» Φιλομούσου είναι η Ρωξάνδρα Στούρτζα που για χάρη της Επανάστασης θα γίνει η Ρωξάνδρα Έντλινγκ και όχι η Ρωξάνδρα Καποδίστρια. Άλλα βασικά διαχειριστικά-διοικητικά μέλη της Φιλομούσου είναι οι Ηπειρώτες Γεώργιος Σταύρος, Ιωάννης Δομπόλης, Δημήτριος Μόστρας, ο Ζηνόβιος Πωπ (γιός του έμπορου στην Βλαχία Χατζηκωνσταντίνου Πωπ) και ο Μολδαβο-γραικός Αλέξανδρος Στούρτζα. Περί τα μέσα του 1815 η Διεύθυνση της Εταιρείας εγκαταλείπει την Αυστρία και εγκαθίσταται στο Μόναχο. Σύντομα στον κύκλο μπαίνει και ο Γερμανός Friedrich Thiersch. Ιδρύει εκεί τη Σχολή «Αθήναιον» (Athenäum) με στόχο να μετατοπίσει το κέντρο βάρους της Εταιρείας από τον Καποδίστρια στον Κοραή. Ο Κένταυρος δεν άρεσε διόλου στον Κοραή. Προφανώς τον βρήκε ως δικαιολογία (κατά την πάγια κοραϊκή τακτική) για να  αποδοκιμάσει τον στόχο που εξέφραζε. Έκανε λόγο για «αναίσχυντον συγκόλλησιν των Μουσών με τον Χείρωνα». Επέκρινε τον Ιγνάτιο και χαρακτήρισε «μωρό, τσαρλατάνο και βρωμιάρη» τον Γαζή που εμπνεύστηκε την συγκόλληση: «Ο πουτσολέντης [βρωμιάρης] αν είχε μυελόν εις το κολοκύνθιόν του, δεν ήθελεν αναμίξειν εις τας υποθέσεις της πατρίδος ημών τους αλλογενείς». Η επάνδρωση του Σχολείου της Χίου και οι «αλλογενείς» ήταν οι δικαιολογίες που έκρυβαν τον αντιχριστιανικό εκνευρισμό του Κοραή. Ως προς τα πνευματικά ζητήματα, η κύρια ασχολία της Φιλομούσου δεν θα είναι τα Σχολεία, αλλά οι υποτροφίες. Και σ’ αυτό το πεδίο θα εκδηλωθεί η αντίθεση των δυο τάσεων. Κάθε τόσο, με απόφαση του Καποδίστρια, φοιτητές θα μετακινούνται από ένα Πανεπιστήμιο σε άλλο, όταν γίνεται γνωστό ότι στον χώρο σπουδών υπάρχει αυξημένη επιρροή της νεωτερικής τάσης. Η σύγκρουση είναι γενικευμένη στον χώρο των Γερμανικών Πανεπιστημίων και το 1819 θα κορυφωθεί με την δολοφονία του Kotzebue, εκπρόσωπου των ρωσικών συμφερόντων. Ο φίλος και συνεργάτης του Αλέξανδρος Sturdza μόλις που θα αποφύγει την ίδια τύχη.

Τι ήταν λοιπόν το Συνέδριο της Βιέννης και οι Φίλοι των Μουσών για την Ελληνική Επανάσταση; Ποια ήταν η πραγματική σχέση της Αθήνας με την Βιέννη και της Φιλομούσου με την Φιλική; Στο κεντρικό αυτό σημείο της ιστορίας τα τεκμήρια είναι φτωχά και ο καθένας πιστεύει ό,τι θέλει. Για άλλους, ο Καποδίστριας είναι ειλικρινής όταν λέει στο υπόμνημα «.. η γενομένη εν Βιέννη τω 1815 συλλογή συνδρομητών υπήρξε μια των τυχαίων αφορμών του σχηματισμού της μυστικής οργανώσεως ήτις εκαλείτο «Εταιρεία». Τότε όμως, θα ήταν ειλικρινής και όταν έλεγε ότι κάτι άλλο επιδιώκει η Εταιρεία των Αθηνών, άρα, κάτι άλλο θα επιδιώξει και η Εταιρεία της Βιέννης, η οποία ξεκινά με την κουκουβάγια, αλλά συνεχίζει με τον φοίνικα. Ο Γαλάτης από μέλος της Εταιρείας των Αθηνών βρίσκεται στην Φιλική. Ο Ξόδιλος εντάσσεται στην Φιλόμουσο των Αθηνών το 1817 (μετά από αίτησή του) και στην Φιλική ως ιερέας το 1820. Δημοσιεύει και τα δυο διπλώματά του χωρίς εξήγηση, χωρίς να διευκρινίζει γιατί σ’ ένα κείμενο απολογισμού της Επανάστασης παρουσιάζεται ένα δίπλωμα φιλολογικής-αρχαιολογικής Εταιρείας. Μάλιστα, το εφοδιαστικό του από την «Φιλική» δείχνει ότι αυτή ιδρύθηκε το 1800 («έτει των Φιλικών είκοσι»). Ένα από τα πιο σίγουρα σημεία είναι η τεκτονική φύση όλων των Εταιρειών. «Τεκτονική» σημαίνει ότι έχει επαφή και άμεση σχέση με τα τεκτονικά δίκτυα. Επειδή και το στοιχείο αυτό δεν διαφωτίζει, πολλοί το παραλείπουν, (κάποιοι με προκατάληψη) και διερευνούν την σχέση των Εταιρειών κυριολεκτικά στα τυφλά, ή την θεωρούν δεδομένη. Άλλοι παίρνουν τους καταλόγους των Εταιρειών και λένε «τι έτι χρείαν έχομεν μαρτύρων;». Άλλοι βρίσκοντας ότι την 25^η Μαρτίου ο μ. Γερμανός δεν βρισκόταν στην Αγ. Λαύρα, κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι ο ρόλος της Εκκλησίας ήταν μικρός ή αντίθετος στην Επανάσταση. Άλλοι βλέπουν την Επανάσταση συνδεδεμένη με τα οράματα του Μπαμπέφ, άλλοι τον αρχιμανδρίτη Άνθιμο Γαζή και τον μητροπολίτη Ιγνάτιο ως «ετερόδοξους και αποσυνάγωγους της ορθοδοξίας» και άλλοι παράλογη και συνωμοτικά αφελή την πρόσληψη της Εταιρείας ως έργο του Καποδίστρια. Ελλείψει ισχυρών τεκμηρίων, οι διαφορετικές ερμηνείες είναι αναμενόμενες. Δεν οδηγούν όμως όλες οι ερμηνείες σε ίδια αντιφατικά αδιέξοδα. Όταν συγκροτημένοι και ανιδιοτελείς ιστορικοί θεωρούν λογική και πειστική την Επανάσταση που πηγάζει από τον Τσακάλωφ και τον Ξάνθο, τότε κάποιο πολύ σοβαρό εμπόδιο υπάρχει μεταξύ ιστορικών στοιχείων και συμπερασμάτων. Η αλήθεια είναι ότι η ιστορία αυτή είναι περίπλοκη, αλλά είναι και τόσο μεγάλη και διάσπαρτη, ώστε εύκολα να παρεξηγείται το μέγεθός της, ώστε εύκολα να θεωρείται εξαντλημένη. Η ιστορία αυτή κρίνεται και -αναγκαστικά- υπό φόρτιση, εφόσον μέχρι σήμερα βρισκόμαστε εντός της. Το θέμα της βρίσκεται υπό εξέλιξη. Υπάρχουν πολλές παρεξηγήσεις και εξ αρχής λανθασμένες εξιστορήσεις, όχι κακόβουλες κατ’ ανάγκη, όπως του Τρικούπη ή του Finlay.

Κατ’ αρχήν το πρόβλημα της θολής εταιρικής ταυτότητας ξεκινάει από το ότι η Επανάσταση του 1821 με 8 έτη πολέμου και 12 έτη πολιτικής ρευστότητας είναι ένα ογκωδέστατο θέμα. Κατά δεύτερον θεωρείται -τελείως λανθασμένα- ότι «ξεκινάει το 1814». Παραλείπονται 45 χρόνια πολέμων και πολύ περισσότερα διαφωτισμού, προκειμένου να καταδειχθεί ότι η Επανάσταση βαδίζει στ’ αχνάρια της Γαλλικής. Δυστυχώς για την άποψη αυτή, κατά τα φαινόμενα, η Γαλλική δημιουργείται βιαστικά, για να εναντιωθεί στην Ελληνική· για να σταματήσει την οθωμανική κατάρρευση από τον υπερεθνικό πόλεμο του 1787 (σύμπραξη ορθοδόξων και ρωμαιοκαθολικών εναντίον μουσουλμάνων), πράγμα που καταφέρνει. Στη συνέχεια έρχεται το πρόβλημα του 1814. Όταν ακόμα και το περιβάλλον του Καποδίστρια ταυτιζόταν στο θέμα της Εταιρείας με το περιβάλλον του Κοραή, το μπέρδεμα είναι αναμενόμενο. Για παράδειγμα, ο Ανδρέας Παπαδόπουλος Βρετός (από το περιβάλλον του Καποδίστρια) γράφει το 1868 ότι βρήκε τον πρωτότυπο κανονισμό της Εταιρείας των Φιλομούσων και επισημαίνει -χωρίς να απαιτείται διόλου- ότι ο Γάλλος Pouqueville συγχέει την Φιλόμουσο με την Φιλική, κάτι που ήταν εντελώς αδύνατο, λόγω της πολύχρονης παρουσίας του στην Ήπειρο, της διπλωματικής εμπειρίας του, του υψηλού τεκτονικού του βαθμού και της ένταξής του στην Φιλόμουσο. Ο Ελευθέριος Πρεβελάκης που έχει δει τόσες προξενικές αναφορές και διπλωματικά έγγραφα όσο ελάχιστοι, και κάθε άλλο παρά μαρξιστής ήταν, υποσημειώνει στο έγγραφο του Meyer της 15-3-1821 ότι ο Άγγλος πρόξενος μιλώντας για «Εταιρεία» που συστήνεται στην Βιέννη, συγχέει την Φιλική Εταιρεία με την Φιλόμουσο της Βιέννης [Η Ήπειρος, ο Αλή πασάς και η Ελληνική Επανάσταση, Ακαδημία Αθηνών, σ. 320]. Όμως, όταν ένας Άγγλος πολιτικός αναφέρεται στον ΥπΕξ της Μ. Βρετανίας, όταν ζει και αναπνέει μέσα σ’ ένα ολότελα τεκτονικό περιβάλλον, και ασκεί την πολιτική της «Φιλομούσου των Αθηνών», δεν συγχέει τις Εταιρείες και τις στοές. Αντίθετα! λέει ότι η Εταιρεία που προϋπήρχε για πολλά χρόνια «ανασυγκροτήθηκε» (reorganized) το 1814, μετά την ανατροπή της τελευταίας επαναστατικής κυβέρνησης στην Γαλλία. Το ίδιο λένε και οι παρατηρητές της εποχής και κάποιοι από τους ιστορικούς ή τους πρωταγωνιστές της εποχής όπως ο La Garde de Chambonas (Fêtes et souvenirs du Congrès de Vienne), o Μιχαήλ Οικονόμου (Ιστορικά της Ελληνικής Παλιγγενεσίας), ο Αναστάσιος Πολυζωίδης (Τα Νεοελληνικά – δεν ταυτίζει πλήρως την Φιλική με την Φιλόμουσο, αλλά παραδέχεται πως η Ιερά Συμμαχία ευνοεί την Ελληνική προοπτική). Το ίδιο -σχεδόν- ομολογεί και ο ασφυκτικά πιεσμένος Ξάνθος.

Και βέβαια κανείς δεν παρακολουθούσε τον Τσακάλωφ ή τον Αναγνωστόπουλο. Όλοι παρακολουθούσαν τον Καποδίστρια και το περιβάλλον του. Τον Φεβρουάριο του 1815 ο υπουργός της Αυστριακής αστυνομίας Franz von Hager αναφέρει στον Μέτερνιχ ότι «Η Εταιρεία των Φιλομούσων πρόκειται κατά το φαινόμενον να διαδώση εις την Ελλάδα τας επιστήμας… ουδεμία αμφιβολία υπάρχει ότι οι Φιλόμουσοι ούτοι Έλληνες κατευθύνονται κρυφίως υπό της Ρωσικής κυβερνήσεως και προορίζονται υπ’ αυτής δι’ εντελώς άλλους πολιτικούς σκοπούς». Μια άλλη αναφορά από την Βουδαπέστη, τον Ιανουάριο του 1816 γράφει: «Καθ’ υψηλήν εντολήν της Υμετέρας Εξοχότητος αφορώσαν την υπό του κόμητος Καποδίστρια, του ευρισκομένου εις την υπηρεσίαν του Αυτοκράτορος της Ρωσίας, εν συνεννοήσει μετά του Αρχιεπισκόπου Ιγνατίου ιδρυθείσαν Εταιρείαν μεταξύ των εν Βιέννη και έξω αυτής Ελλήνων, υπό την επωνυμίαν Φιλόμουσος Ελληνική Εταιρεία καθώς και της υπέρ αυτής εκ μέρους των Ελλήνων και ξένων αυξανομένης συνδρομής, περαιτέρω την συγκέντρωσιν χρημάτων υπέρ των σκοπών της Εταιρείας και προς δημιουργίαν επαναστάσεως εν Τουρκία, απέστειλα Υμίν εν αντιγράφω προεδρικήν επιστολήν από 23^ης Απριλίου…». Επίσης, τον Απρίλιο του 1818 ο αυστριακός πρόξενος στην Κέρκυρα έγραφε στην αστυνομία της Βιέννης ότι οι φιλόμουσοι είναι απλώς φιλορώσοι (Gesellschaft der Philorussen ist die Gesellschaft der Philomusen). Δεν εννοούσε βέβαια τους Άγγλους της Εταιρείας των Αθηνών. Στις 27-5-1820 ο διευθυντής της αστυνομίας της Βενετίας υπέβαλε έκθεση όπου έγραφε και τα εξής: «…εις Πίζαν ήδη ευρίσκεται από τινων ετών ο πρώην μητροπολίτης της Βλαχίας Ιγνάτιος, ο οποίος, μετά την ειρήνην του Βουκουρεστίου την συναφθείσαν μεταξύ Ρωσίας και Τουρκίας, ηναγκάσθη ως ρωσόφιλος να φύγη από την Τουρκίαν και λαμβάνει από την εποχήν εκείνην σημαντικήν σύνταξιν από την Πετρούπολιν και καθώς εχρησιμοποιείτο εις το Βουκουρέστιον δια την εκπαίδευσιν των Βλάχων και των Ελλήνων δια τους σκοπούς και τας βλέψεις της ρωσικής πολιτικής, εξακολουθεί και τώρα την αυτήν εργασίαν και ευρίσκεται εις στενάς σχέσεις με τους πράκτορας της Ρωσίας και της Ιταλίας. Γνωρίζω επίσης από ασφαλή πηγήν, ότι ο Καποδίστριας, ως αρχηγός της Εταιρείας των Φιλομούσων, διέταξεν όλους τους Έλληνας σπουδαστάς, οι οποίοι εστάλησαν από την Εταιρείαν αυτήν προς τελειοποίησιν των σπουδών των εις τα πανεπιστήμια της Γερμανίας και ιδίως της Γοττίγγης, όπως αμέσως αναχωρήσουν από τα πανεπιστήμια αυτά και μεταβούν εις Πίζαν, όπου θα λάβουν οδηγίας. Επειδή η συγκέντρωσις αύτη εις Πίζαν Ελλήνων και Βλάχων σπουδαστών, όπου ευρίσκεται ο πρώην μητροπολίτης Ιγνάτιος, φαίνεται ότι έχει σκοπόν πολιτικόν, όχι μόνον εκ μέρους του Καποδίστρια αλλά μάλλον εκ μέρους της ρωσικής κυβερνήσεως, θεωρώ καθήκον μου να παρακαλέσω Υμάς, όπως λάβητε τα μέτρα εκείνα…».

 

Τέλος, υπάρχει και το πρόβλημα της Αγίας (Ιεράς) Συμμαχίας ή Sainte Alliance που σχετίζεται άμεσα με την ελληνική υπόθεση, όπως αυτή αναμορφώνεται στην μεταναπολεόντεια Ευρώπη. Στην δημιουργία της Ιεράς Συμμαχίας -πέρα από την πολυαναφερόμενη βαρώνη Krüdener- προφανώς συνετέλεσε και το περιβάλλον Sturdza. Πρόκειται για μια συμμαχία από την οποία φαίνεται να αποστασιοποιείται διακριτικά αλλά όχι πειστικά ο Καποδίστριας· μια συμμαχία που ονομάζει «αντίχριστη» ο «χριστιανός» Κοραής· μια συμμαχία η οποία εκτός του Κοραή ανησυχεί και τον Σουλτάνο· μια συμμαχία την οποία πολλοί ιστορικοί κρίνουν, πριν εξηγήσουν ποιος την δημιούργησε, πότε και πώς διαλύθηκε και γιατί το τέλος των Ναπολεόντειων πόλεμων οδήγησε σε δυο συμμαχίες των «αντιδημοκρατικών συμμάχων» αντί σε μια. Στην Ελλάδα η αντίδραση από μέρους της μαρξιστικής ιστορίας είναι αναμενόμενη. Το άκρως παράδοξο όμως βρίσκεται στην «αντίπερα» όχθη. Για λόγους που μόνον η παραδοσιακή ελληνική ιστορία θα μπορούσε να εξηγήσει, θεωρεί (λίγο ή πολύ) ως εμπόδιο μιας χριστιανικής επανάστασης, την χριστιανική συμμαχία του 1815. Αυτό σημαίνει ότι αποδέχεται πως η Γαλλική Επανάσταση δεν έχει αντιχριστιανικά στοιχεία και ότι η Ελληνική Επανάσταση κινείται εξ’ ορισμού από νεωτερικά στοιχεία. Στη συνέχεια η παράδοση υπερασπίζεται την χριστιανική ταυτότητα του 21 και την ανάγκη δημιουργίας ενός χριστιανικού κράτους. Εδώ πρέπει να διαχωρίσουμε τον 19^ο από τον 20^ο αιώνα. Στην αντίφαση του 19^ου ανήκει ο Σπ. Τρικούπης, με την προϋπόθεση ότι η συνισταμένη των αποκρύψεων και των ψεμάτων γίνεται δεκτή ως αντιχριστιανική στάση από έναν δηλωμένο χριστιανό. Στον 20^ο αιώνα ανήκει ο Απ. Βακαλόπουλος, ο οποίος προεκτείνει προς τα πίσω το «εθνικό» 1821 μέχρι το 1204. Έχοντας διαπιστώσει ότι η Επανάσταση είναι εθνικά χριστιανική, αναζητά και βρίσκει την διαμόρφωση της ελληνικής εθνικής συνείδησης (δηλαδή την συρρίκνωση της υπερεθνικής ελληνικής ταυτότητας σε εθνική), στην συνειδητοποίηση της εχθρότητας που εμφανίζει η χριστιανική Δύση. Ο παραλογισμός που δημιουργεί αυτή η θέση, είναι η εφεύρεση ενός νέου χριστιανισμού. Ειδική περίπτωση αποτελεί ο Κ. Παπαρρηγόπουλος του 19^ου αιώνα, ο οποίος υπηρετώντας τον συγκερασμένο στόχο της οφειλόμενης συνέχειας του 1821, θα συμβιβάσει όχι μόνον τις δυο πλευρές της Επανάστασης, αλλά θα εντάξει και το «Βυζάντιο» στην εθνική ιστορία. Όχι λάθος, αν το δει κάποιος με γνώση και φαντασία, αλλά τελείως προβληματική η εθνική συνέχεια που οφείλει να διαπιστώνει και «ασταθείς εθνικές συνειδήσεις» στους ορεσίβιους αντάρτες της Επανάστασης.

Μετά τα παραπάνω, το μόνο λογικά αναμενόμενο, γίνεται αδύνατο ή εξαιρετικά περίεργο. Ποιος μπορεί να επαναστατεί στα 1800 εκτός απ’ αυτούς που επιδιώκουν συνταγματικές «ελευθερίες»; Η Επανάσταση των Γάλλων, που δεν έθεσε από την αρχή θέμα κομμένων κεφαλιών του κλήρου και της ελέω Θεού μοναρχίας είναι «καλή», άρα η Ιερά Συμμαχία είναι «κακή». Η Γαλλική Επανάσταση «προηγείται» της Ελληνικής, παρόλο που έπεται κατά μερικούς αιώνες ή -τεχνικά- κατά μερικές δεκαετίες. Η Ιερά Συμμαχία συνιστά την μεγαλύτερη αντίφαση της Ελληνικής ιστορίας και μια κορυφαία αντίφαση της Ευρωπαϊκής ιστορίας. Δείχνει το μέγεθος των ελλείψεων μιας ψυχολογικής ιστορίας που παρουσιάζεται ως λογική διαπραγμάτευση. Η Αγγλία παρουσιάζεται ως υπέρμαχος της ελευθερίας που επιδιώκει η Ελληνική Επανάσταση και η εξήγηση αυτής της «ασυνέχειας» οφείλεται στο ότι ο Wellington έχει άλλες ιδέες από τον Canning και το κράτος της Μ. Βρετανίας αλλάζει πολιτική κατά 180 μοίρες όταν αλλάζει ένας υπουργός. Ο λόγος που η ιστορία δεν δαιμονοποίησε τους Wellington και Blücher, νικητές του Ναπολέοντα το 1815, είναι ότι έτσι περιορίστηκε η πολιτική δύναμη της Ρωσίας (δηλαδή της Ιεράς Συμμαχίας) που τον νίκησε το 1813. Παραβλέπεται ότι το Βατερλώ σταμάτησε την πορεία των λαών προς την ελευθερία των ατομικών δικαιωμάτων και υποβιβάζεται ένα-δυο σκαλοπάτια ο Ναπολέων στην κλίμακα της «ελευθερίας του πολίτη». Αποσιωπάται ο Goethe που εκθείασε την Ιερά Συμμαχία. Προβάλλεται θετικά ο Ξάνθος, επειδή ομογενοποιεί τους χριστιανούς βασιλείς, προσθέτοντας τον τσάρο (δηλ. την Ιερά Συμμαχία) σ’ εκείνους που δεν βοηθούν επειδή δεν θέλουν, όχι επειδή δεν μπορούν. Δαιμονοποιείται αποκλειστικά ο Μέτερνιχ, προκειμένου η μετάβαση στην «αγγλική λύση» να φαίνεται ως ένας λογικός μονόδρομος.

ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ