ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1819 ΣΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821 (4ο μέρος)

4. Συμπληρωματικά στοιχεία για μια ερμηνεία της επίσκεψης Καποδίστρια στην Κέρκυρα (1819)

4.1. ΠΟΙΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΗΣ ΡΩΣΙΑΣ ΜΕ ΤΟ ΠΑΣΑΛΗΚΙ ΤΟΥ ΑΛΗ ΠΡΟΩΘΗΣΕ Ο ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΕΡΚΥΡΑ; ΠΟΙΟΣ ΗΤΑΝ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ;

Στις 13-5-1819 (μια βδομάδα μετά την αναχώρηση του Καποδίστρια, αν η ημερομηνία είναι στο Ιουλιανό ημερολόγιο), ο πρόξενος της Ρωσίας στην Πάτρα Ιω. Βλασσόπουλος ειδοποιούσε τον πρέσβη της Ρωσίας στην Κων/πολη Στρογκανώφ ότι ο λόγος για τον οποίο εστάλη ο διερμηνέας του προξενείου Ιω. Παπαρρηγόπουλος στον Αλή πασά γνωστοποιήθηκε στον Καποδίστρια, ότι ο τελευταίος μεσολάβησε στο ζήτημα Ρωσίας-Αλή δίνοντας οδηγίες στον Παπαρρηγόπουλο και ότι (ο Βλασσόπουλος) στέλνει τις «Παρατηρήσεις» που έλαβε από τον Καποδίστρια σχετικά με τις καλές υπηρεσίες που μπορούσαν να προσφέρουν οι Έλληνες στην πατρίδα τους. Συνημμένως στέλνει σύντομο κείμενο με τίτλο «Σχέσεις του Πελοποννησιακού Προξενείου με τον Αλή πασά», που λέει ότι ο πασάς επιθυμεί την έναρξη διαπραγματεύσεων με την αυτοκρατορική αυλή της Ρωσίας· ότι ο πασάς θα αδράξει την πρώτη ευκαιρία ρωσοτουρκικού πολέμου για να ανεξαρτητοποιηθεί από τον Σουλτάνο και να θέσει την εξουσία του υπό την αιγίδα του Ρώσου αυτοκράτορα. Πρακτικά, το τελευταίο σημαίνει ότι θα δημιουργήσει μια ανεξάρτητη βασιλευομένη συνταγματική δημοκρατία με διοίκηση χριστιανών, μουσουλμάνων, εβραίων, αναλογική με τους πληθυσμούς. Ή, έστω, κάτι παρεμφερές.

Δυο αναμφισβήτητα θέματα προκύπτουν. Ότι όντως ο Καποδίστριας διαβίβασε σ’ αυτούς που έπρεπε το κείμενο «Παρατηρήσεις για τα μέσα προόδου της τύχης των Ελλήνων» και ότι ο Καποδίστριας είχε προσωπική εμπλοκή στο ζήτημα προσεταιρισμού του Αλή πασά, προκειμένου να αποτελέσει τον στρατιωτικό αντιπερισπασμό της Πελοποννήσου, την επανάκτηση του Σουλίου και την εδραίωση -σε δεύτερο χρόνο- της Επανάστασης στην Στερεά και την Ήπειρο. Τρανή επιβεβαίωση αποτελεί η αυτολογοκρισία του Ξάνθου που περιέκοπτε -μεταξύ άλλων- σε γράμματα που αργότερα δημοσίευε, όσα αφορούσαν στην σχέση της ρωσικής πολιτικής με την Φιλική Εταιρεία και τον Αλή. Πράγματι, ο Αλή πασάς θα γίνει ο πολυαναφερόμενος «πενθερός» της Φιλικής Εταιρείας και ο Υψηλάντης θα υπενθυμίζει παραμονές του αγώνα στους οπλαρχηγούς της Στερεάς να υποκριθούν αφοσίωση σ’ αυτόν, πολεμώντας υπέρ του και εναντίον του σουλτανικού στρατού που προέρχεται και από την Πελοπόννησο. Στον Β΄ τόμο της Ιστορίας του ο Ιωάννης Φιλήμων δίνει αρκετά στοιχεία για την δράση του Ιωάννη Παπαρρηγόπουλου, που το 1820 θα μεταβεί στην Κωνσταντινούπολη και στην Ρωσία για να συντονίσει το θέμα της εξέγερσης στην Πελοπόννησο υπό τον αρχηγό Υψηλάντη και τον εγγυητή Γρηγόριο Ε΄ με το «θέμα της ρωσικής βοήθειας» στην Επανάσταση της Φιλικής και στον βεζύρη της Ηπείρου. Ας εξηγήσουμε σύντομα το θέμα του Αλή.

Η ρωσική πολιτική είναι η πλέον αρμόδια να γνωρίζει ότι ο Ναπολέων χρησιμοποίησε και τον Αλή πασά για να εμποδίσει μια ρωσοκινούμενη ελληνική Επανάσταση, ιδιαίτερα στα χρόνια 1806-07. Το 1807 στο Τιλσίτ (σε σημερινή ρωσική περιοχή μεταξύ Πολωνίας και Λιθουανίας), ο ηττημένος από τον Ναπολέοντα τσάρος αναγκάστηκε να του εκχωρήσει τα Επτάνησα, πάνω στην βάση ενός νέου, γαλλορωσικού σχεδίου διάλυσης της Οθωμανικής αυτοκρατορίας που η Γαλλία δεν είχε σκοπό να πραγματοποιήσει. Απεσταλμένος του πασά βρισκόταν το 1807 στο Τιλσίτ, με στόχο να πάρει ο Αλή μερίδιο από τα Επτάνησα για τις υπηρεσίες που προσέφερε, κάτι που δεν έγινε. Ο Βοναπάρτης είχε επενδύσει στην βουλιμία και στην άμετρη φιλοδοξία του πασά. Στο πλαίσιο του τεκτονικού φιλελευθερισμού ενθάρρυνε τον πανίσχυρο -οικονομικά- Αλή στο πάγιο σχέδιο ανεξαρτητοποίησής του από την Οθωμανική αυτοκρατορία. Η ρωσική πολιτική -ενόψει της Επανάστασης- θα έπαιζε το ίδιο ακριβώς χαρτί (και μάλιστα διευρυμένο, αφού η φιλοδοξία του Αλή έφτανε μέχρι την Κωνσταντινούπολη), ξέροντας ότι ελλείψει γαλλικής υποστήριξης και ενόψει της βέβαιης αγγλικής απόρριψης, ο δρόμος προς το σχέδιο του Αλή περνούσε υποχρεωτικά από τον τσάρο της Ρωσίας. Ως προς το ελληνικό ζήτημα: μια Επανάσταση χωρίς στρατό που είχε ως πρώτο στόχο την Πελοπόννησο, θα έσβηνε άμεσα. Έπρεπε λοιπόν την στιγμή της έκρηξης και για το χρονικό διάστημα που απαιτούσε η κατάληψη στρατηγικών στόχων και η οργάνωση στρατού, οι οθωμανικές δυνάμεις του Μωρηά να έχουν αποτραβηχτεί. Έπρεπε επίσης να καταστραφεί ο Αλή πασάς οριστικά, αφού η πολιτική του δύναμη είχε αποδειχθεί ολέθρια για την ελληνική υπόθεση (Σούλι, Κατσαντώνης, Φώτος Τζαβέλας, Ευθύμιος Μπλαχάβας κλπ).

Ο Ναπολέων αποχαιρετά τον Αλέξανδρο (Τιλσίτ, 1807). Οι δυο αυτοκράτορες έχουν ανταλλάξει εμβλήματα σε ένδειξη της συμμαχίας τους. Διακρίνονται οι χρωματιστές κορδέλες (μπλε: Αγ. Ανδρέα, κόκκινη: Λεγεώνα της Τιμής) από τις οποίες κρέμονται στο πλάι τα εμβλήματα των Ταγμάτων τους. Η Συνθήκη αυτή βρίσκει τον Καποδίστρια στην Λευκάδα νικητή του Αλή πασά και του Ναπολέοντα που τον εφοδίαζε με πολεμικό υλικό. Η άνευ αντικρίσματος νίκη τον προσγειώνει σε μια νέα πραγματικότητα. Τα σχέδια για χριστιανική Επανάσταση παγώνουν. Ο στόχος του Κοραή επιτυγχάνεται. Από το 1805 ο Κοραής «ενημέρωνε» τους Γραικούς τι να κάνουν, τώρα που ο Ναπολέων νίκησε στο Αούστερλιτς την Ρωσία και την Αυστρία. Ακολούθησε η «Ελληνική Νομαρχία», γραμμένη από το περιβάλλον Ναπολέοντα-Κοραή.

Ο Καποδίστριας έφτασε στην Ρωσία στις αρχές του 1809. Υπέβαλε πρώτη φορά υπόμνημα προς την υπηρεσία του για τον Αλή το 1810 (Notions sur Aly-Pacha). Την ίδια χρονιά ο μητρ. Ουγγροβλαχίας Ιγνάτιος έστειλε γράμμα στον Αλή πασά για να τον κολακέψει και να τον δελεάσει να πραγματοποιήσει το παλιό όνειρο της ανεξαρτησίας του μέσω της Ρωσίας (Πρωτοψάλτη, Ιγνάτιος, Ακαδ. Αθηνών, τ. Α΄, σ. 76). Το 1811, παραμονές της επίθεσης του Ναπολέοντα στην Ρωσία, ο Καποδίστριας υπέβαλε υπόμνημα για την κατάσταση των Ελλήνων και πρόταση για γενική εξέγερση στην ευρωπαϊκή Τουρκία με προσέλκυση του Αλή πασά και αναγνώρισή του ως βασιλιά της Ηπείρου και κεντρικής Ελλάδας. Το 1812 ο Ναπολέων στην Ρωσία αντιμετώπισε και τον Καποδίστρια, που επέλεξε να ακολουθήσει την στρατιά του Δούναβη, να μελετά και να υποβάλλει εκθέσεις για στρατιωτικά θέματα και για την πολιτική άμυνα. Η Ρωσία έκλεισε βιαστικά ειρήνη με την Πύλη (Βουκουρέστι, 1812). Ο Ναπολέων έγινε πάλι αιτία τερματισμού των ρωσικών σχεδίων εναντίον των Οθωμανών, όμως η εισβολή του στην Ρωσία προκάλεσε την πτώση του.

Παρά το Συνέδριο Βιέννης-Παρισίων που έφερε νέα δεδομένα στην Ευρώπη, το σχέδιο «Αλή πασάς» δεν άλλαξε ριζικά ενόψει του «ελληνικού σχεδίου» για την ρωσική πολιτική. Ο Φιλήμων χρονολογεί την έναρξη της «νέας» σχέσης Ρωσίας-Αλή στα 1816 και την αποδίδει στον Παπαρρηγόπουλο, χωρίς φυσικά να κάνει λόγο για Φιλική Εταιρεία. Ο Φραντζής χρονολογεί την ίδια σχέση από το 1814. Προγενέστερα τεκμήρια για το ίδιο θέμα έχουμε από το 1811 και 1813 μέσω του προξένου της Ρωσίας στην Κέρκυρα και στην Ήπειρο, Λυμπεράκη Μπενάκη. Εκείνη την περίοδο η αποστολή του Μπενάκη ήταν η ανατροπή των γαλλικών σχεδίων που επηρέαζαν τον Αλή. Το 1814 ο πασάς με την παρέμβαση του μ. Ιγνάτιου ζητά από τον τσάρο να τεθούν τα σχέδιά του υπό την προστασία της Ρωσίας. Το 1815 ο Μπενάκης μετατίθεται από τα Ιωάννινα στην Μπαρλέτα της Ν. Ιταλίας. Η αποστολή του ως προς τον Αλή είναι να υπόσχεται συμπαράσταση της Ρωσίας με αντάλλαγμα την ευμένεια προς τους Έλληνες. Το ότι ο Μπενάκης συνεχίζει να ασχολείται μ’ αυτή την υπόθεση και από την νέα του θέση, δείχνει ότι το θέμα σχετίζεται και με το βασίλειο της Νάπολης. Το 1818 η υπόθεση κινείται μέσω Βλασσόπουλου-Παπαρρηγόπουλου και ο Φιλήμων υποστηρίζει πως είναι ο Αλή πασάς που βάζει πρώτος στο τραπέζι την παράμετρο «Φιλική Εταιρεία» και ζητά την μεσολάβηση του Καποδίστρια. Το 1819 οι επαφές πυκνώνουν και «επισημοποιούνται», ανεπίσημα πάντα, αφού επίσημα ο τσάρος βρίσκεται σε ειρήνη με την Πύλη από το 1812. Το 1820 ο Αλή πασάς θα κηρυχθεί «αποστάτης» από τον Σουλτάνο και τότε ο βεζύρης από την μια θα καλεί τους χριστιανούς σε συμπαράταξη εναντίον της Πύλης, από την άλλη θα καταγγέλλει την Φιλική Εταιρεία στην Πύλη και τα ονόματα εκείνων που έχουν μυστική επικοινωνία με τον Καποδίστρια, χωρίς όμως να γίνεται πιστευτός. Όταν η εμπροσθοφυλακή του τουρκικού στρατού φτάσει στην Θεσσαλία, ο Σουλεϊμάν πασάς θα μηνύσει στους χριστιανούς ότι ο σουλτανικός στρατός ήρθε να τους απαλλάξει από την τυραννία του Αλή και να επανορθώσει τις εναντίον τους αδικίες. Θα καλέσει όλους τους Έλληνες και πρώτα τους Σουλιώτες να τον ενισχύσουν. Την διακήρυξη αυτή επίτηδες θα παραφράσει στα ελληνικά ο γραμματικός του, μέλος της Φιλικής, καλώντας σε μια «ιερά κήρυξη της Επανάστασης» (Armand Carrel, Résumé de l’histoire des Grecs modernes, Παρίσι, 1829).

Οι Άγγλοι θα φτάσουν να δίνουν χρήματα επί αποδείξει για την Επανάσταση στην Πελοπόννησο, ώστε να μπορούν να καταγγείλουν με (κατάλληλα τροποποιημένα) στοιχεία την Επανάσταση στους Τούρκους. Καταλαβαίνοντας το τέχνασμα, οι προεστοί της Πελοποννήσου και ο μ. Γερμανός, όχι μόνον θα αποφύγουν την παγίδα, αλλά θα αποδίδουν και τις επαναστατικές «πρωτοβουλίες» στους Άγγλους και στον φίλο τους Αλή πασά, τον «εχθρό» του Σουλτάνου στον οποίο οι προεστοί και ο κλήρος παραμένουν «πιστοί». Ο Αλή θα αποταθεί και στην Αγγλία και στην Γαλλία, αλλά δεν θα βοηθηθεί ουσιαστικά. Μάταια θα περιμένει τον ρωσοτουρκικό πόλεμο, ενώ η Ρωσία που θα δηλώνει -και μέσω του Καποδίστρια- ότι αγνοεί τον Υψηλάντη, δεν θα χρειαστεί να δηλώσει ότι αγνοεί και τον Αλή πασά. Τον Ιανουάριο του 1821 αντιπρόσωπος του Αλή με το όνομα Χατζηγεωργίου έφτασε στο Κισινέφ για να δει τον Καποδίστρια. Δήλωνε αφοσίωση στον τσάρο και του πρόσφερε τα φρούρια και τόπους που κατέλαβε, έναντι της προστασίας που ζητούσε. Ο Καποδίστριας ενημερώθηκε, αλλά δεν τον συνάντησε ποτέ. Τον συνάντησε όμως ο Αλ. Υψηλάντης. Το 1821 ο Δικαίος χαίρεται, όταν μαθαίνει ότι ο «πενθερός είναι όλος εις την υπόθεσιν». Το 1821 οι εταιριστές, οι Ρώσοι αξιωματικοί της Βεσσαραβίας αλλά και όσοι αντίπαλοι τους παρακολουθούν, αναφέρουν ότι ο Αλή βαφτίστηκε χριστιανός ορθόδοξος, κάτι που λέγεται ότι του πρότειναν ο Νούτσος με τον Ανδρούτσο και κάτι που ο Καποδίστριας ανέφερε ως προοπτική στο υπόμνημα του 1811 (Mémoire sur une diversion à opérer dans le Midi de l’ Europe en cas de guerre entre la Russie et la France). Την ίδια χρονιά καταγράφονται επιστολές της ρωσικής διοίκησης που λένε «η Αυτού Αυτοκρατορική Μεγαλειότης σύμφωνα με τις αυστηρές αρχές της, δεν αλλάζει τους κανόνες ούτε τις σχέσεις της με την Ανατολή» (Καποδίστριας προς τον στρατιωτικό διοικητή της Βεσσαραβίας Ιβάν Ινζόφ, 14-3-1821). Αυτή είναι μια κλασική διπρόσωπη πολιτική. Δεν είναι η μόνη. Είναι όμως η μοναδική που ευνοεί σε τέτοιο βαθμό την υπόθεση των Ελλήνων.

Με την επιφύλαξη της ακρίβειας λόγω προφορικής παράδοσης, προφορικής απόδοσης και διπλωματίας, αλλά με την εγκυρότητα του Φιλήμονα που δεν κατασκευάζει ή μεγαλοποιεί τέτοιου είδους θέματα, παραθέτουμε μερικές σκηνές της άνοιξης του 1819 από τον Β΄ τόμο. Αλή πασάς: Έλαβα από τον εις Κέρκυραν γραμματέα τον Κολοβόν μιαν επιστολήν, όστις με γράφει ότι ο Καποδίστριας ήθελε να με γράψη και να με παρακαλέση δια μιαν χάριν, αλλά δεν εγνώριζεν αν η παράκλησίς του θέλη εκτελεσθή. Καθόσον δεν εννόησεν ο Κολοβός, η παράκλησίς του ήτον δια την απελευθέρωσιν των οικογενειών του Μόστρα. Τας οικογενείας αυτάς εκράτη εις Άρταν ο Αλή πασάς από το 1807, ότε είχεν αναχωρήσει ο Ιγνάτιος με τους αδελφούς Μόστρα. Παπαρρηγόπουλος: Η Υψηλότης σας πρέπει να ωφεληθή απ’ αυτήν την περίστασιν να ευχαριστήση αυτόν [τον Καποδίστρια], όστις τόσον αγαπάται παρά του Αυτοκράτορος, και πρώτος, … δια μέσου μου του κάμνετε μιαν συγχαρητήριον επιστολήν δια τον εις την πατρίδα και τους γονείς του ερχομόν του, όπως συνήθως κάμνουσιν οι φίλοι· επομένως, αν έχετε σκοπόν να του στείλετε τας οικογενείας ταύτας, θέλετε τον υποχρεώσει διπλώς … Ευθύς δε κράζει τον Μαρίνογλου εις ον λέγει: Μωρέ Κωνσταντή, το φίλο μας το Παπαρρηγόπουλο λέγει ότι εμείς πρώτα είναι καλά να γράψουμεν το φίλο μας Καποδίστρια, ότι χαιρόμεθα όπου ήλθε, και, αν θέλη τίποτε, να μας γράφη· από δε το φίλο μας το Παπαρρηγόπουλο θα να μάθη, και ό,τι άλλα του είπα. … Ο Μαρίνογλους έκανε το γράμμα, και σφραγίσας αυτό ο Βεζύρης, το παρέδωκε του Παπαρρηγοπούλου· και, αφ’ ου έμειναν μόνοι, επανέλαβεν, όσα άλλοτε του είπε δια να ειπή εις τον Καποδίστριαν. … Ο Παπαρρηγόπουλος φθάσας εις Κέρκυραν, δια να μην δώση υποψίαν εις την κυβέρνησιν, είχεν έτοιμον ένα λογαριασμόν, ότι δήθεν είχε να λαμβάνη από τον Τζεκλιστιάνον … εζήτησε να ιδή τον Ρώσον πρόξενον Παπαδόπουλον. Ελθόντος δε αυτού, εδιηγήθη μεγαλοφώνως τον σκοπό, δι ον ήλθε και ότι με δυσαρέσκειάν του έμαθεν ότι ο Τζεκλιστιάνος ανεχώρησε δια Τεργέστην … και ότι αν ήτο δυνατόν, ν’ ακούση την συμβουλήν και του κόμητος Βιάρου, ως νομικού όντος· … ο δε κόμης Βιάρος ελθών και ακούσας την υπόθεσιν, υπεσχέθη να κάμη ό,τι δύναται, αλλ’ εσυμβούλευσε τον Παπαρρηγόπουλον, ως καλλίτερον να κάμη την κάθαρσίν του (καραντίνα), ήτις ήτο ολιγοήμερος και να εξέλθη, δια να κάμωσι δικηγορικόν συμβούλιον. … Τελειώσας την κάθαρσίν του εξήλθεν εις ελευθέραν κοινωνίαν το μέγα Σάββατον. Ο δε Αλή πασάς διέταξε τον Ταΐρ Αμπάζην να στείλει τας οικογενείας των αδελφών Μόστρα εις τον Κολοβόν και εκείνος να τας παραδώση εις τον Καποδίστριαν. Το ίδιο μέγα Σάββατον έφθασεν εις Κέρκυραν και αι οικογένειαι αύται.

Ιωάννης Παπαρρηγόπουλος. Τόσο αυτός, όσο και οι Δ. Μόστρας, Γαζής, Ιγνάτιος απουσιάζουν από τον κατάλογο φιλικών του Σέκερη. Κατά μείζονα λόγο, δεν θα βρούμε ούτε τον Stroganov ούτε τους Sturdza

Ο δε Παπαρρηγόπουλος την νύκτα υπήγεν εις τον Καποδίστριαν, ον προ χρόνων εγνώριζε, και του παρέδωσε τα επίσημα έγγραφα, άτινα είχε καλώς προφυλαγμένα, και την επιστολήν του Αλή πασά, ειπών και εκ στόματος, όσα είχεν επιφορτισθή από αυτόν. Ο Καποδίστριας είπεν εις τον Παπαρρηγόπουλον ότι μετά την Ανάστασιν είναι ανάγκη ν’ αναχωρήση. Μ’ όλον ότι ο Παπαρρηγόπουλος παρετήρησεν εις τον Καποδίστριαν, ότι η Αγγλική κυβέρνησις δύναται να λάβη υπονοίας δια την άμεσον αναχώρησίν του, αλλά δια να υπακούση, έλαβεν όλα τα κατάλληλα μέτρα και ναυλώσας εν πλοιάριον δια την Πρέβεζαν ανεχώρησε, μιαν ώραν πριν κλείση το λιμεναρχείον, λαβών απαντήσεις από τον Καποδίστριαν δια την πρεσβείαν της Κωνσταντινουπόλεως και τον Αλή πασάν. … αφ’ ου εσκοτίνιασεν, αντί να υπάγη εις Πρέβεζαν, συμβιβασθείς με τον πλοίαρχον ευγήκεν εις Σαγιάδα. Και τω όντι η Αγγλική κυβέρνησιν, άμα μαθούσα την τόσον ταχείαν αναχώρησιν του Παπαρρηγόπουλου, ευθύς εξαπέστειλεν όπισθεν εν κότερον με πολλάς κώπας και ανθρώπους, δια να προφθάσωσι το πλοίον, εντός του οποίου ήτο ο Παπαρρηγόπουλος, να του κάμωσι τας μεγαλυτέρας ερεύνας, και, όσα γράμματα εύρωσι, να του τα πάρωσι. Το κότερον επήγε μέχρι Πρεβέζης· αλλ’ ο Παπαρρηγόπουλος εξελθών εις Σαγιάδα, ευθύς ανεχώρησε δια τα Ιωάννινα, όπου είπε προς τον Αλή πασάν, και όσα επεφορτίσθη από τον Καποδίστριαν, δηλαδή να είναι δίκαιος και πιστός εις τον βασιλέα του· και, δια να φθάση εις εκείνο, το οποίον επιθυμεί, πρέπει να λάβη όλα τα αυστηρά μέτρα, ώστε να διατηρήται άκρα δικαιοσύνη εις τα υπ’ αυτού εξουσιαζόμενα μέρη, και να δώση θάρρος, εις όσους έχει πιστούς Χριστιανούς και Τούρκους, δια να λέγωσιν εις αυτόν την αλήθειαν, και να ακούη αυτήν. Τότε ο Αλή πασάς προσεγγύσας τον Παπαρρηγόπουλον πλησίον, όπου εκάθητο, όθεν έβλεπε τον δρόμον και τους διαβαίνοντας, λέγει: Ε, φίλε μου, ξεύρεις εγώ; το φίλο μας Καποδίστρια σε είπε να με τα ειπής αυτά· αλλά κύταξε, εγώ μόνος δεν βλέπω, παρά ό,τι γίνεται εις αυτό το δρόμο, όπου περνά ο κόσμος· στα άλλα μέρη πρέπει να στέλνω ανθρώπους, για να φυλάνε το ζάπτι. … Αφού ο Αλή πασάς είπεν εις τον Παπαρρηγόπουλον πολλά παράπονα κατά του Σουλτάνου, ονομάζων αυτόν αχάριστον, και επαναλαμβάνων τα της επιθυμίας του, παρόντος τότε και του Μαρίνογλου, παρεκάλεσεν αυτόν να ειπή όλα αυτά μυστικώς και εις τον πρέσβυν της Κωνσταντινουπόλεως. Ο Παπαρρηγόπουλος λαβών τάταρην του Αλή πασά, ονόματι Κουτζούκ Ιβραήμ, ανεχώρησε δια Κωνσταντινούπολιν, και παραδόσας εις τον πρέσβην της Ρωσίας Στρόγονωφ τα γράμματα του Καποδίστρια, επέστρεψεν εις Πάτρας. Το δε περιεχόμενον των γραμμάτων Κύριος οίδε. Η δε Αγγλική κυβέρνησις, μαθούσα έπειτα τούτο το γεγονός, επέπληξε τον εις Πάτρας πρόξενόν της κ. Γρήν, διότι από την αρχήν δεν εγνώρισε την αναχώρησιν του Παπαρρηγόπουλου, δια να δώση εις Κορφούς την είδησιν.

Νικόλαος Ζωσιμάς, ένα από τα έξι αδέλφια που έδρασαν μεταξύ Λιβόρνου, Νίζνας και Μόσχας. Η αδελφότητα των Ζωσιμάδων υπήρξε ο πυρήνας της μεγάλης, Φιλογενούς Αδελφότητας (Φιλικής Εταιρείας). [Αυτο]καταδικάστηκαν μέσα από τον ιστορικό συμβιβασμό του μετακαποδιστριακού κράτους να μείνουν στην μνήμη ως «μεγάλοι ευεργέτες»

Η Ελληνική Επανάσταση δεν είναι απλώς σύμφυτη με το θέμα «Αποστάτης-Αλή». Ουσιαστικά, η Επανάσταση αρχίζει το 1820 στην Ήπειρο. Η Αγγλία αν και φαίνεται να συνδιοργανώνει την Επανάσταση με την Ρωσία (μέσω της Εταιρείας των Αθηνών και του τεκτονικού κλάδου της Φιλικής που εδρεύει στην Ιταλία), εμφανίζεται απόλυτα αρνητική. Με δεδομένη την στάση της Αγγλίας, είναι ευνόητο ότι χωρίς τον πόλεμο Πύλης-Αλή πασά, η Πελοπόννησος δεν θα είχε καμιά τύχη το 1821. Η Ρωσία είχε σχέση με τους Ηπειρώτες οπλαρχηγούς πριν το 1800, ο Περραιβός είχε υποβάλει εταιρικό-πολεμικό υπόμνημα στον τσάρο το 1817 για τις χερσαίες δυνάμεις Επτανήσου-Ηπείρου-Στερεάς-Πελοποννήσου και για τους μπέηδες-εχθρούς του Αλή πασά, ενώ κανείς δεν ήταν αρμοδιότερος για να χειριστεί αυτό το θέμα τις παραμονές της Επανάστασης από τον Καποδίστρια. Η Ήπειρος αποτελεί κεντρικό σημείο και για την Φιλική Εταιρεία. Όταν το πασαλίκι του Αλή επεκτάθηκε, περιέλαβε περιοχές της Στερεάς και της Θεσσαλίας. Στη Ναπολεόντεια εποχή, ο Αλή προσπάθησε να εδραιωθεί και στην Πελοπόννησο. Ο Ιγνάτιος προσπάθησε να επηρεάσει και τους γιούς του Αλή πασά στην ανεξαρτητοποίηση του πατέρα τους από τον Σουλτάνο. Όλα αυτά, σε συνδυασμό με την ηγετική παρουσία του Καποδίστρια στην Κέρκυρα, θέτουν το μέγα θέμα «ποια είναι η Φιλική Εταιρεία και ποιος την διευθύνει;». Η πραγματική ταυτότητά της μένει μυστική όχι μόνον στην διάρκεια της Επανάστασης, αλλά και μετά. Είναι προφανές ότι ο Καποδίστριας δεν δρα κατ’ εντολή, καθ’ υπόδειξη ή κατά σχεδιασμό του Ξάνθου, του Αναγνωστόπουλου και των αδελφών Σέκερη. Μάλλον το αντίθετο συμβαίνει, κάτι που ήταν γνωστό εκείνη την περίοδο. Όμως η αλήθεια της Εταιρείας παρουσιάστηκε ως «ζωτικό ψεύδος» από τους ίδιους τους πραγματικούς κεντρικούς Εταιριστές. Ο Καποδίστριας διευθύνει την Εταιρεία υπό την αιγίδα του τσάρου, όμως οι ίδιοι θα λένε ότι κάποιοι μικροέμποροι, εμποροϋπάλληλοι και φοιητές χρησιμοποιούσαν τα ονόματα του τσάρου και του Καποδίστρια, επειδή οι «ανώνυμοι» είχαν φτιάξει σκόπιμα μια Εταιρεία που εξωτερικά έμοιαζε με την Φιλόμουσο. Η Ήπειρος ήταν ένα κεντρικό σημείο της Εταιρείας και της Επανάστασης. Το πρώτο, λόγω της ηπειρώτικης ταυτότητας βασικών Εταίρων, το δεύτερο, λόγω του Σουλίου και της γειτνίασης με τα Επτάνησα, όπου υπάρχει σημαντικό κέντρο αποφάσεων. Έτσι εξελίσσονταν τα πράγματα πριν το 1800, όμως από το σημείο αυτό και μετά η αντίθεση Μ. Βρετανίας και Ναπολέοντα κορυφώθηκε, επειδή η πολιτική δύναμη που στήριζε την Επανάσταση πλησίασε σε απόσταση αναπνοής. Η κατάληψη των Επτανήσων από την Ρωσία οδήγησε στην καταστροφή του Σουλίου το 1803, στον χαλασμό των Κλεφτών της Πελοποννήσου το 1805-06 και σε άλλες δυσάρεστες εξελίξεις που θα δούμε στη συνέχεια. Παρότι το 1819 η κατάσταση είναι πολύ δυσμενέστερη, το αρχικό σχέδιο για Επανάσταση με κέντρο το Σούλι και τη Μάνη διατηρείται, ενώ την δυσμενή αυτή κατάσταση θα χειριστεί με απόλυτη επιδεξιότητα ο Καποδίστριας. Το πώς αργότερα φτάσαμε από την Επανάσταση του Καποδίστρια στην Επανάσταση της Οδησσού θα το δούμε στη συνέχεια. Προς το παρόν, ας δούμε πώς κρύφτηκε όλη η δραστηριότητα στην Ήπειρο.

Τμήμα της Εισαγωγής και η αρχή της Διαθήκης του Νικόλαου Ζωσιμά. Τυπώθηκε δίγλωσση (ελληνικά και ρωσικά) στην Μόσχα το 1844

Ενώ ο κορμός της Φιλικής -πέρα από τα Επτάνησα- στηρίζεται στο χρήμα, στα όπλα, στις διασυνδέσεις, και στα σχολεία της Ηπείρου, της Θεσσαλίας και της Στερεάς, θα βρεθούν ιστορικοί από το «αγγλικό» στρατόπεδο, όπως ο Τρικούπης και ο Finlay, που θα ισχυρισθούν το αντίθετο. Ότι στην Ήπειρο και στην Ρούμελη δεν τολμούσαν μυήσεις οι Απόστολοι της Φιλικής λόγω του Αλή, όταν είχαν μυήσει τον ίδιο τον Αλή και το δίκτυο πληροφοριών ήταν παλιό και ευρύτατο κάτι που το παραδέχονται και ιστορικοί όπως ο Hertzberg. Τι είναι αυτό που κάνει τον Τρικούπη και τον Φίνλεϋ τόσο αρνητικούς; Είναι το γεγονός ότι συνειδητά ψεύδονται και συνολικά στο έργο τους διαδίδουν μια αντίστροφη εικόνα για την Επανάσταση από την πραγματική. Υποστηρίζουν την «Επανάσταση του Κοραή» όχι την «Επανάσταση του Καποδίστρια». Γι αυτό και δεν διστάζουν να πουν και το πιο χοντρό ψέμα. Ότι η Ήπειρος δεν ήταν το κέντρο της Επανάστασης. Δεν ήταν δηλ. τα Γιάννενα πρώτα «στ’ άρματα, στα γρόσια και στα γράμματα». Η Βενετία, η Νίζνα, η Μόσχα, το Λιβόρνο, η Τεργέστη, η Βουδαπέστη, η Βιέννη και άλλα κέντρα κολοσσιαίας ηπειρωτικής δράσης στα γρόσια και στα γράμματα θα εξαφανιστούν, ώστε να υποκατασταθούν από έναν γαλλοτραφή ελληνικό διαφωτισμό που θα αναδείξει μιαν άλλη Φιλική Εταιρεία και Επανάσταση, στηριζόμενη οικονομικά στους καραβοκύρηδες της Ύδρας και -αναγκαστικά- γαρνιρισμένη με την Οδησσό. Τέτοια είναι η αντίστροφη ιστορία. Σαν να λέμε: ο Λάζαρος Κουντουριώτης έστελνε χρήματα στον Κοραή, όχι ο Ζώης Ζωσιμάς. Γι αυτό, οι Φίλοι των Μουσών θα παρουσιαστούν ιστορικά ως άλλοι από τους Φίλους του Γένους, ενώ η οικονομική παράμετρος από επαναστατικό μέσο θα μετατραπεί σε επαναστατικό αίτιο. Παρόμοια με την επίσκεψη του Καποδίστρια, η Ήπειρος θα συσκοτιστεί από την νεωτερικότητα. Όπως ακριβώς και στην περίπτωση του Καποδίστρια με την Φιλική, η ευρύτερη αποσυσχέτιση θα στηριχτεί στην ίδια οικειοθελή άρνηση που γίνεται για λόγους απόκρυψης. Για παράδειγμα, μια φράση του Περραιβού για τους Σουλιώτες που δήθεν «αγνοούσαν τον Εταιρισμό» θα αξιοποιηθεί αντίστοιχα με το υπόμνημα του Καποδίστρια. Αυτό όμως που είναι αδύνατον να κρυφτεί και εξίσου αδύνατον να αποτελεί σύμπτωση, είναι η ημερομηνία του καποδιστριακού εγγράφου. Η 6^η Απριλίου ήταν η ημέρα του Πάσχα των Ορθοδόξων, η ημέρα της Ανάστασης του 1819. Ο συμβολικός συσχετισμός της Ανάστασης του Χριστού με την Ανάσταση των Ελλήνων είναι το στοιχείο που απλώς επιβεβαιώνει πανηγυρικά τον επιδιωκόμενο επαναστατικό στόχο των Φίλων του Γένους. Ανάσταση του Χριστού = ΕπΑνάσταση των Ελλήνων.

ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ