Παραδείγματα μαρξιστικής εθελοτυφλίας για το 1821 #2β

Συνέχεια από το α΄ μέρος

Τυχαία ή Αναγκαία η εμφάνιση του «πενθερού» Αλή πασά στην Επανάσταση του 21;

Σύμπτωση – Συγκυρία – Ευτυχής συγχρονισμός για το 21 ήταν η αποχώρηση του οθωμανικού στρατού από την Πελοπόννησο, δηλαδή, η αποστασία του Αλή από την Πύλη

Αυτό λένε όλοι σχεδόν οι ιστορικοί, ενώ τα ντοκουμέντα συνεργασίας Ρωσίας – Αλή πασά τουλάχιστον για το διάστημα 1818-1820 είναι γνωστά, ενώ η απλή λογική λέει ότι με τον Αλή πασά σύμμαχο του Σουλτάνου η Επανάσταση δεν θα είχε καμιά τύχη, όπως είχε γίνει και νωρίτερα. Το θέμα μάλιστα, δεν αφορά μόνο στον Μωρηά, αλλά και στην Ήπειρο-Δ. Ρούμελη με τους Σουλιώτες και τους άλλους οπλαρχηγούς. Γιατί λοιπόν τόση πώρωση;

Επειδή το θέμα συνδέεται με τον χαρακτήρα της Ελληνικής Επανάστασης. Αν λέγαμε ότι ένας πασάς ήταν σύμμαχος μιας εθνικής επανάστασης, τότε η εικόνα της ελληνόφωνης εθνογένεσης θ’ αποδεικνυόταν απατηλή. Δεν θα πρέπει όμως να ξεχνούμε ότι στο εθνικό αφήγημα φτάσαμε μέσω του ιστορικού συμβιβασμού που εκφράστηκε στα μέσα του 19^ου αιώνα από τον Κ. Παπαρρηγόπουλο και απεικονίστηκε στο σύμπλεγμα Ρήγα-Κοραή / Φοίνικα-Αθηνάς. Οι φωνές τύπου Φαλμεράυερ έπαυσαν και ενοποιήθηκε -υπό όρους- η ιστορία των Ελλήνων στο σχήμα αρχαιότητα – βυζάντιο – νέο κράτος. Ταυτόχρονα, εξασφαλίστηκε το δικαίωμα επέκτασης του ελληνικού έθνους-κράτους. Αυτό ήταν το μέγιστο που κατάφερε να πετύχει η υπερεθνική πλευρά στο διεθνές παρασκήνιο.

Άρα, ως αρχική αιτία της ιστορικής συσκότισης έχουμε και πάλι τη σιωπή της παράδοσης. Μια αποκάλυψη της σχέσης «Επανάσταση – Αλή πασάς» θα αποκάλυπτε τον ρόλο της Ρωσίας και του Καποδίστρια ο οποίος παρέμενε σφραγισμένος, κυρίως στο επίπεδο της Εταιρείας. Αποτέλεσμα: όλη η παραδοσιακή ιστορία κράτησε σιγή ιχθύος, κάτι που έκανε την πραγματική ταυτότητα της Εταιρείας και της Επανάστασης πολύ πιο δυσδιάκριτη και άφησε χώρο στη νεωτερική ιστορία του 20^ου αιώνα να σπεύσει για να καλύψει τα κενά. Με άλλα λόγια, η διεθνής νεωτερικότητα έσπευσε να υπεξαιρέσει μια Επανάσταση στην οποία απλώς συμμετείχε.

Το θέμα «Αποστασία του Αλή» ξεδιπλώνει όλη τη διαμάχη παράδοσης-νεωτερικότητας πριν και μετά το 1814, αλλά αναδεικνύει και το εταιρικό πρόβλημα που ήταν ήδη υπαρκτό. Ήταν διαφορετικό το ενδοεταιρικό πρόβλημα από την διαμάχη των δυο παρατάξεων; Ενώ η απουσία πληροφοριών πριν το 1818 δημιουργεί δυσκολία προσέγγισης, τα διάσπαρτα, ατελή στοιχεία δείχνουν ότι η κορύφωση της ενδοεταιρικής σύγκρουσης έγινε γύρω από το πολίτευμα που σηματοδοτούσε η πρόταση «Υψηλάντης». Η εκ των υστέρων ανάγκη να καλυφθεί το ζήτημα από πλευράς της νεωτερικότητας παρήγαγε το «Συμφωνητικό της Κων/πολης – 1818» (1837) και το τελικό αφήγημα του Ξάνθου (1845) που επικάθησε επί μιας κοινώς αποδεκτής Οδησσού.

Στην ίδια επιστολή περιγράφονται οι σημαίες της Επανάστασης που ευλογήθηκαν την προηγούμενη μέρα (27/2/1821) στη μονή των τριών Ιεραρχών και αναφέρονται ως επαρχίες της Ελλάδος η Θεσσαλία, η Μακεδονία, η Σερβία, η Αλβανία, η Βουλγαρία, η Ρούμελη, τα νησιά του Αιγαίου.

Το 1814 ο Μέττερνιχ δήλωνε στο Συνέδριο της Βιέννης ότι «δεν υπάρχουν Έλληνες», δηλ. «δεν δικαιούνται να έχουν κράτος». Υποθέτουμε ότι τους ονόμασε Γραικούς, αλλά ας το προσπεράσουμε κι ας θεωρήσουμε ότι ως το 1821 δεν γνωρίζει ποιοι οργανώνουν την Επανάσταση. Το 1821 ο Μέττερνιχ λαμβάνει πληροφορίες ότι επώνυμοι εταιριστές που ανήκουν στην Εταιρεία «Οι Φίλοι των Μουσών» είναι επικίνδυνοι -για την χριστιανική ευρωπαϊκή τάξη- καρμπονάροι και ιακωβίνοι και σπεύδουν να συμπαραταχθούν με την Εθνική Επανάσταση που κατευθύνει κάποια καρμποναρική Εταιρεία. Λαμβάνει όμως και αντίθετη πληροφόρηση: ότι ξέσπασε η υπερεθνική Επανάσταση των Χριστιανών που δηλώνουν Έλληνες, έχουν ως σύμβολα τον Φοίνικα και τον Σταυρό πάνω από μια νεκροκεφαλή με οστά, έχουν ως συνθήματα «ΤΟΥΤΩ ΝΙΚΑ» / «ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ή ΘΑΝΑΤΟΣ» και σύμμαχό τους τον Αλή πασά. Συνεπώς, ο Μέττερνιχ που το 1814 είχε αντιδράσει στην ρωσικής έμπνευσης «Ιερά Συμμαχία», καταφέρεται κατά της Επανάστασης των Ελλήνων πιστεύοντας τους μεν και αδιαφορώντας για τους δε. Παρότι η Αυστρία πρώτη θα δηλώσει (1824) ότι το ελληνικό πρόβλημα λύνεται ή με τη δημιουργία κράτους ή με την επιστροφή στο καθεστώς της οθωμανικής υποτέλειας, δεν θα σταματήσει μέχρι τέλους να καταδικάζει τους «καρμπονάρους» Υψηλάντη-Καποδίστρια. Αν λοιπόν ο Μέττερνιχ μπερδεύτηκε, γιατί να μην δικαιούνται το ίδιο και οι σημερινοί ιστορικοί;

Δυο βδομάδες αργότερα δημοσιεύεται ανώνυμη επιστολή στην ίδια εφημερίδα όπου αναφέρεται: Τώρα έχομε ειδήσεις για την Επανάσταση στην Πελοπόννησο… Ο ενθουσιασμός των Ελλήνων δεν έχει όρια. Ντυμένοι τη μαύρη στολή … ακολουθούν τις σημαίες που έχουν ανυψώσει οι ευγενείς αρχηγοί του Ελληνικού Έθνους! Ακόμα κι ο ίδιος ο Αλή πασάς είναι μέλος της «Εταιρείας». Γι αυτό πήγαν μαζί του Σουλιώτες κι Αγραφιώτες.

Στη υπερεθνικώς συμβολική ΒΟΣΠΟΡΟΜΑΧΙΑ, ήγουν φιλονικεία Ασίας και Ευρώπης εις το κατάστενον της Κωνσταντινουπόλεως του Αυστριακού πρέσβη στην Πόλη Caspar Ludwig Momartz, γίνεται λόγος για την ίδρυση της Πόλης. Γράφτηκε το 1752, τυπώθηκε το 1766 και το 1792. Το 1821 ο Υψηλάντης θα υψώσει σημαία των αγίων Κων/νου και Ελένης και σημαία του Φοίνικα.

Ο Υψηλάντης ενσαρκώνει το υπερεθνικό ελληνικό όραμα. Θεωρείται ο ΝΕΟΣ Αλέξανδρος. Είναι πιθανόν να πίστεψε ο Αλή πασάς ότι σε πρώτη φάση το πασαλίκι του θα γινόταν ένα ανεξάρτητο κράτος και σε δεύτερη -ποιος ξέρει;- ακόμα και αυτοκράτορας στην Κωνσταντινούπολη. Το βέβαιο είναι ότι περίμενε -μάταια κι αυτός- τη στρατιωτική επέμβαση της Ρωσίας (Άσματα και πονήματα διαφόρων, Εν Κοσμοπόλει, Ιάσιο, 1821)

Τον Ιούλιο του 1821 ο Γερμανός λόγιος Christian Müller στέλνει από τη Ζάκυνθο στον εκδότη του Brockhaus ένα γράμμα όπου περιγράφει τις εντυπώσεις του από την Επανάσταση, προετοιμάζοντας το έδαφος για το βιβλίο που θα γράψει (Ταξιδεύοντας στη Γραικία και στα νησιά του Ιονίου). Δείχνει ότι είναι γνώστης των ευρωπαϊκών εξελίξεων και ότι δεν έχει ισχυρή εσωτερική πληροφόρηση για την Ελληνική Επανάσταση. Μεταφέρει ως πραγματικότητα τις ψευδείς ειδήσεις που κυκλοφορούσε συνειδητά η παραδοσιακή πλευρά στους πρώτους μήνες (περί ρωσικής επέμβασης κλπ) προκειμένου να τονωθεί το ηθικό και να αυτοτροφοδοτηθεί ο επαναστατικός στρατός. Η εκτίμησή του είναι ότι η Ελληνική περίπτωση δεν είναι παρόμοια με τις κοινωνικές εξεγέρσεις Ιταλίας, Ισπανίας και Πορτογαλίας. Ότι μάλλον -καθώς του λένε αρκετοί- η Επανάσταση ξέσπασε βιαστικά, γι’ αυτό και λείπει ο αρχηγός και η οργάνωση. Δείχνει επίσης να έχει ακουστά ότι ίσως ο ελληνικός πολιτικός στόχος ήταν η ομοσπονδιακή δημοκρατία, γιατί κάνει λόγο για ανάγκη ισχυρού κράτους «είτε μοναρχικού είτε ομοσπονδιακού». Όταν έρχεται η ώρα να μιλήσει για ενδεχόμενους ηγέτες του ελληνικού κράτους που φιλοδοξεί να φτάσει στην Κωνσταντινούπολη, αναφέρει τέσσερα ονόματα: τους δυο Υψηλάντες, τον Καντακουζηνό (Αλέξανδρο) και τον Αλή πασά «που θα έχει ως τότε γίνει χριστιανός». Το ερώτημα που προκύπτει είναι αν ο Müller μιλάει τόσο άστοχα για τον Αλή όσο και για τον Οδυσσέα Ανδρούτσο, ο οποίος «κυρίευσε τη Θεσσαλονίκη». Η απάντηση είναι κατηγορηματικά «όχι». Ο Müller ερμηνεύει ό,τι βλέπει, μεταφέρει ό,τι ακούει, αλλά το θέμα του Αλή πασά, συμμάχου της Ελληνικής Επανάστασης είναι πανθομολογούμενο και με ισχυρότατες ενδείξεις. Πρόκειται για την υλοποίηση ενός παλιού στόχου της ρωσικής πολιτικής. Στο παρελθόν ο Αλή πασάς είχε λειτουργήσει αντίθετα προς την ορθόδοξη πολιτική της Ρωσίας. Ανεξάρτητα από την πολιτική που η Ρωσία ασκούσε το 21 (προφανώς όχι ορθόδοξη) υπήρχε ένα θέμα σημειολογίας. Καθώς για την παραδοσιακή πλευρά η ταυτότητα του επαναστατημένου και ο πολιτικός στόχος προκύπτει μόνον από την παράμετρο «ορθοδοξία», η δήλωση συμμαχίας του Αλή μεταφέρεται ως εξής: «ο Αλή έχει βαφτιστεί χριστιανός». Το όνομα που λέγεται ότι πήρε ήταν η κωδική ονομασία του ηγέτη μιας υπερεθνικής επανάστασης: ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ (ο Μέγας, τον οποίο είχε τυπώσει ο Ρήγας και είχε αποτυπώσει πάνω στη Χάρτα της Ελλάδος) ή ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ (ο Μέγας, που μετουσίωσε τη ρωμαϊκή αυτοκρατορία σε χριστιανική και απεικονίστηκε στη μια από τις 3 σημαίες του Υψηλάντη). Είναι προφανές ότι ο Αλή πασάς είχε αφεθεί να πιστεύει ότι θα γινόταν ο ηγέτης του μελλοντικού υπερεθνικού κράτους. Αν η συμμαχία του Αλή είναι δεδομένη και οι στόχοι του ίδιου είναι ένα ξεχωριστό θέμα, η ερμηνεία της σκοντάφτει στην ταυτότητα της Εταιρείας που «νομιμοποιείται» να κηρύξει την Επανάσταση. Το ερώτημα είναι «με ποιον έχει συμμαχία ο Αλή πασάς;».

«Με κανέναν» λέει η νεωτερικότητα, η οποία αναγκάζεται -κάπως- να αντιμετωπίσει το θέμα. «Έτυχε» λέει ο Βασ. Παναγιωτόπουλος η αποστασία του Αλή πασά. Όμως, η θέση περί «σύμπτωσης» του πολέμου Πύλης-Αλή πασά (μέσα 1820 – αρχές 1822) αντιφάσκει πλήρως με την «οργάνωση και την ποιότητα» που αποδίδει στο «λαϊκής έμπνευσης 21» που θαυματουργικώς γέννησε (κόντρα στην ειδεχθή απολυταρχία) το πρώτο ευρωπαϊκό έθνος-κράτος, το μόνο πολιτικό μοντέλο που εγγυάται την ανθρώπινη ελευθερία! Τα ιστορικά τεκμήρια υπάρχουν σε αφθονία και καλούν τους ιστορικούς σε διασταύρωση, αλλά ο μαρξισμός… αγρόν και πέντε ζεύγη βοών ηγόρασε. Όψεις του ευρύτερου προβλήματος είναι και οι εξής: Α) Δεκάδες αντιφάσεις τεραστίου μεγέθους για την Επανάσταση του 21 δεν έχουν ακόμα απαντηθεί· οι περισσότερες δεν έχουν καν τεθεί. Β) Το θέμα του 21 είναι αλληλένδετο με τις προηγηθείσες Επαναστάσεις εκατέρωθεν του Ατλαντικού και τους ναπολεόντειους πολέμους. Εκεί το τοπίο απέχει εξίσου -αν όχι περισσότερο- από το σύνηθες αφήγημα περί διαφωτισμού. Γ) Ο ιστορικός είναι σαν τον πολιτικό. Δεν κάνει δημόσιο διάλογο, ενώ ταυτόχρονα δηλώνει -υπερήφανα- επιστήμων.

 

 

Το θέμα δεν είναι προσωποποιημένο. Αφορά λίγο-πολύ όλους τους ιστορικούς, όχι μόνο τον Βασίλη Παναγιωτόπουλο, ο οποίος αναφέρεται εδώ. Για παράδειγμα, στις καλές της στιγμές, η αγγλική ιστοριογραφία αναφέρει τις συνεννοήσεις Καποδίστρια-Αλή πασά, για να καταλήξει: «βέβαιο είναι πως ο Καποδίστριας δεν ήθελε σε καμιά περίπτωση να συνεργαστούν οι Έλληνες οπλαρχηγοί με τον Αλή πασά» (Dakin, Ο Αγώνας των Ελλήνων για την Ανεξαρτησία). Η θεωρία της σύμπτωσης δεν είναι μόνο τραγωδία αλλά και κωμωδία, εφόσον το πλήθος των αναφορών για τη συνεργασία Αλή πασά – Φιλικής Εταιρείας έρχεται να επιβεβαιώσει την πάγια αληπασαλήδικη πολιτική φιλοδοξία, που αξιοποιήθηκε σωστά από την «ρωσική πολιτική», μόνον όταν χειρίστηκε το θέμα ο Ι. Καποδίστριας.

Το πραγματικό θέμα λοιπόν είναι -συνεχίζει να είναι- η ταυτότητα της Επανάστασης. Η Επανάσταση οφείλει ακόμα να είναι Εθνική, Λαϊκή, Δημοκρατική. Να έχει στόχο την ανεξαρτησία από την Κωνσταντινούπολη. Τα στοιχεία που αναδεικνύουν τον υπερεθνικό χαρακτήρα του 21 πετιούνται στο καλάθι των αχρήστων. Τι κι αν προκύπτουν έτσι νέες αντιφάσεις; Τις καλύπτουμε όπως-όπως. Βάζουμε π.χ. τον Ρήγα να επιδιώκει την υπερεθνική δημοκρατία, κι έτσι «εξηγούμε» γιατί είχε σύμμαχο τον πασά του Βιδινίου. Υποβαθμίζουμε ή χαλκεύουμε το νόημα του «Ανατολικού Ζητήματος» που τέθηκε από τον 18^ο αιώνα, όταν οι Ευρωπαίοι συζήτησαν την προοπτική του «Μεγάλου Ασθενούς» και …  σχεδόν τελειώσαμε. Το διαρκές, πανευρωπαϊκό ελληνικό θέμα συρρικνώνεται σε μια ευκαιριακή, τοπική, γραικική υπόθεση. Άρα …

Το βασικό είναι να μην χάσουμε την Οδησσό. Πρέπει οπωσδήποτε να φαίνεται ότι η «ιδέα της ελευθερίας του έθνους» γεννήθηκε από τον λαό!

Κάπως έτσι λειτουργεί, είτε συνειδητά είτε ασυνείδητα η μαρξιστική τεχνική στην ιστορία. Λίγο απέχουν και οι μη μαρξιστές που υιοθετούν την «γενεσιουργό» Οδησσό. Κάπως έτσι ο Καποδίστριας συνεχίζει να είναι «αλεξιπτωτιστής» του 21. Εμφανίζεται ως «Κυβερνήτης» και αξιολογείται ως «Κυβερνήτης» του καλά οργανωμένου αλλά συμπτωματικά επιτυχούς 1821. Μάλιστα, ο Βασίλης Παναγιωτόπουλος πηγαίνει και πιο πέρα. Εκτός από την αξιωματική τοποθέτηση του χαρακτήρα της Επανάστασης, βλέπει και αξιοποίηση της αποσχιστικής τάσης του Αλη πασά από τον Καποδίστρια! Νέα αντίφαση λοιπόν ως προς τον «λακτιστή» της Εταιρείας των ανωνύμων. Ο Ιωάννης Καποδίστριας εντοπίζεται μεν στην Κέρκυρα το 1819, αλλά βρίσκεται εκεί για οικογενειακούς λόγους και ξεκινά να αξιοποιεί (πώς;) τις τάσεις του Αλή. Κι όλα αυτά λέγονται από έναν ειδικό μελετητή της Φιλικής Εταιρείας, από έναν ειδικό μελετητή του Αλή πασά. Όλα αυτά λέγονται ενώ δεν αναζητείται το ειδικό υπόμνημα που υπέβαλε στην ρωσική διπλωματία ο Καποδίστριας σε σχέση με τον Αλή πασά (Notions sur Aly-pasha, 1810) και η αναφορά του Ι. Κ. για τον πασά σ’ ένα άλλο του υπόμνημα που έγινε την ίδια περίοδο: Mémoire sur une diversion à opérer dans le Midi de l’ Europe en cas de guerre entre la Russie et la France. Όλα αυτά λέγονται ενώ το (όποιο) Αρχείο Σέκερη εκδιδόταν σε δόσεις και σε διάστημα 80 ετών. Όλα αυτά λέγονται ακόμα και αφού εκδόθηκε το (όποιο) Αρχείο Ξάνθου (1997-2014). Όλα αυτά λέγονται όταν στην διεθνή προσπάθεια και προοπτική διάλυσης της Οθωμανικής αυτοκρατορίας μετέχουν πασάδες και στον 18^ο και στον 19^ο αιώνα.

Πλήρης στρέβλωση και μαζική αποσιώπηση από ιστορικούς που δέχονται μεν ότι ο Καποδίστριας «παίζει κάποιο ρόλο σε πολύ ψηλό επίπεδο», όμως το έθνος μπορεί να το κινητοποιήσει και να το οργανώσει μόνον ο Σκουφάς. Αλήθεια, αν ο Καποδίστριας αποτελούσε την «εμβρυακή ελληνική διπλωματία» που αξιοποίησε τις πολιτικές ορέξεις του Αλή πασά, τότε ο κάθε Ξάνθος τι αποτελούσε;

Επιπρόσθετα λοιπόν, η «θεωρία της σύμπτωσης» λειτουργεί πάνω στη διαγραφή της Επτανήσου Πολιτείας από την ιστορία και στην προσπάθεια να συνδεθεί η Φιλική Εταιρεία με την Ελληνική Νομαρχία. Όλα αυτά λέγονται όταν η εισήγηση του Περραιβού προς τον τσάρο το 1817 θέτει ως βασική προϋπόθεση στρατιωτικής επιτυχίας των Ελλήνων την ανακατάληψη του Σουλίου χωρίς πόλεμο. Πώς θα μπορούσε να γίνει κάτι τέτοιο χωρίς τον Αλή πασά στην εξίσωση; Και, πιο σημαντικό: αυτό έγινε! Ποιος το πέτυχε, πώς το πέτυχε; Γιατί δεν λειτούργησε καταλυτικά ως προς την εξέλιξη του 1/3 της ελληνικής ομοσπονδίας; (όπως προβλεπόταν στο αρχικό σχέδιο που ναυάγησε το 1823). Δεν λειτούργησε επειδή το Πέτα ακύρωσε το Σούλι. Η αναγκαστική εμφάνιση της Αγγλίας ως συμμάχου της Επανάστασης ακύρωσε την ομοσπονδία και το αγγλικό 1/3 που ήταν το κομμάτι Ήπειρος-Δ. Στερεά. Τα άλλα κομμάτια της ομοσπονδίας ήταν το γαλλικό (Θεσσαλία-Αν. Στερεά) και το ρωσικό (Πελοπόννησος). Το σχέδιο αυτό συζητούσε ματαίως ο τσάρος στις διαπραγματεύσεις της Αγ. Πετρούπολης το 1824.

Κρίνοντας τις απόψεις του Β. Π. από τη σκοπιά του μέσου στο οποίο εκφράστηκαν: Το 2020 τέθηκαν, τουλάχιστον, στο OPEN κάποιες ερωτήσεις, έστω και με στοιχειώδη τρόπο. Κάτι είναι κι αυτό, αφού το 2011 στο ΣΚΑΪ η ερώτηση ταυτιζόταν με την απάντηση. Τότε ο Β. Παναγιωτόπουλος αναγνώριζε στοιχεία υπερεθνικά και τόνιζε ότι η κωδική ονομασία «πενθερός» (Αλή πασάς) έδειχνε ένταξη του στην «οικογένεια». Όμως το σαφώς χειρότερο τηλεοπτικό κλίμα του 2011 έδινε δυνατότητες -μέσω των αντιφάσεων- για σκέψεις.

Μερικά από τα στοιχεία που εξακολουθεί να παραγνωρίζει η ιστορία:

• Το υπόμνημα περί του Αλή πασά (Notions sur Aly-Pacha) που καταθέτει ο Καποδίστριας στον Ρουμιάντσεφ στις 7/10/1810. Το σημειώνει και ο Αρς (Ο Ι.Κ. στη Ρωσία, σ. 35) χωρίς να εξηγήσει γιατί βιάζεται ο Καποδίστριας να καταθέσει τέτοιο υπόμνημα πριν αναλάβει ακόμα υπηρεσία για πρώτη φορά στη Ρωσία.
• Τις πάγιες σχέσεις της ρωσικής πολιτικής με τον Αλή, που αφορούσαν ιδιαίτερα το [διεθνές] ελληνικό θέμα. Το πασαλίκι του Αλή είχε εμπλακεί έντονα στην διεθνή κινητικότητα κατά την περίοδο του Ρήγα και της Επτανήσου Πολιτείας. Το βιβλίο του Arsh «Η Ρωσία και τα πασαλίκια Αλβανίας και Ηπείρου 1759-1831», δείχνει την κατεύθυνση προς την οποία πρέπει να κατευθυνθούν οι έρευνες.
• Όσα -λίγα- κατορθώνει να καταγράψει ο Ιωάννης Φιλήμων τις παραμονές της έξωσης του Όθωνα και αφορούν στο πώς ο Καποδίστριας συντόνιζε το δίκτυο των προξένων της Ρωσίας και των υπαλλήλων εντός αυτών στο σχεδιασμό της Ελληνικής Επανάστασης. Το απόσπασμα αυτό ανακινεί ένα ευρύτερο θέμα: την επίσκεψη του Καποδίστρια στην Κέρκυρα που εξυπηρέτησε την «υπόθεση του Αλή πασά», τις ρωσο-βρετανικές σχέσεις στις παραμονές της Επανάστασης και τις επιτόπου κατευθύνσεις που έδωσε ο Ι. Κ. για την έκρηξη της Επανάστασης. Τα λίγα, ορατά ίχνη αυτής της επίσκεψης αποτελούν «απαγορευμένη ύλη». Το (ανώνυμο) βαρυσήμαντο κείμενο που σημειολογικά έγραψε ανήμερα του Πάσχα του 1819 ο Καποδίστριας, είτε αποσιωπάται, είτε ερμηνεύεται αντεστραμμένα. Σύμφωνα με τον πρόξενο της Βρετανίας στην Πρέβεζα, το κείμενο αυτό κυκλοφορούσε τους πρώτους μήνες του 21 στην Πελοπόννησο εν είδει μανιφέστου. Ο Οθωμανός λόγιος Mehmed Şânîzâde σημείωσε τη σημασία που είχε για την Επανάσταση η παρουσία του «Ρωμηού» Καποδίστρια στην Κέρκυρα. Ευρισκόμενος εκεί με πρόσχημα την επίσκεψη των γονιών του, παρέσυρε τους Ρωμηούς, υποσχόμενος τη στρατιωτική βοήθεια των Ευρωπαίων (Μοίρας,  2020, 62).
• Το μεγάλο δίκτυο χριστιανών που υπηρετούσαν σε διάφορες θέσεις τον Αλή πασά. Ως παράδειγμα αναφέρουμε τι είπε ο Γαλάτης κατά την ανάκρισή του από τις Βρετανικές αρχές στην Κέρκυρα το 1816. Ερωτώμενος αν γνωρίζει γιατί συνελήφθη, απάντησε ότι ο μοναδικός λόγος που μπορούσε να σκεφτεί ήταν η υπηρεσία γραμματέως που παρείχε στον Αλή πασά. Στη συνέχεια ο Γαλάτης ταξίδεψε μέσω Αθήνας και Κωνσταντινούπολης στην Οδησσό και στη Μόσχα.
• Τις εμπιστευτικές και προξενικές εκθέσεις, ιδιαίτερα των Βρετανικών Επτανήσων.

Ενδεικτικά παραθέτουμε:

 

Αποσπάσματα από το βιβλίο του Armand Carrel Résumé de l’histoire des Grecs modernes, 1829 που κυκλοφόρησε στα ελληνικά το 1838 ως Επιτομή της ιστορίας των νέων Ελλήνων.

 

Η μαρξιστική ιστορία θεωρεί ευρύτερη συνείδηση την «εθνική» από τη χριστιανική που είτε την αποσιωπά, είτε την ονομάζει «θρησκευτική», δείχνοντας προκατάληψη ή άγνοια ως προς τις θεμελιώδεις προϋποθέσεις συγκρότησης της νομικής ραχοκοκαλιάς ενός κράτους. Όταν η χριστιανική ταυτότητα παραλείπεται, η εθνική συνείδηση συγκρίνεται με την συνείδηση του χωριού ή της οικογένειας στην οποία κάποιος ανήκει. Έτσι, δημιουργείται μια ευφορία «επιστημονικής εξήγησης» σ’ αυτόν που έχει παραλείψει ή αλλοιώσει τα πλέον θεμελιώδη στοιχεία συλλογικής ταυτότητας επί των οποίων σχεδιάζεται, πυροδοτείται και στηρίζεται μια επανάσταση αφού έχει ξεκινήσει. Το θέμα είχαμε αναλύσει το 2016 με άξονα την ταυτότητα των παραδοσιακών ελίτ που θεωρείται ότι «συμμετέχουν στο εθνικό κίνημα». Εδώ θα κάνουμε συμπληρωματικές παρατηρήσεις με βάση το άρθρο του Αλέξη Πολίτη «Η εξέγερση του Αλή πασά και η ελληνική επανάσταση», δημοσιευμένο το 2009 στο περιοδικό «Αριάδνη» της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Κρήτης. Στο άρθρο αυτό διερευνάται η αιτία για την οποία οι Σουλιώτες έλαβαν μέρος υπέρ του Αλή πασά στον πόλεμο του 1820, ενώ ταυτόχρονα αποσιωπάται η μάχη παράδοσης-νεωτερικότητας του 1800 η οποία δόθηκε στη βραχύβια διάρκεια της Επτανήσου Πολιτείας και θύμα της οποίας υπήρξε το Σούλι.

Βέβαια, για να καταλήξει στα συμπεράσματά του ο Αλ. Πολίτης έχει παραλείψει την Εταιρεία ως ευκόλως εννοούμενη και έχει παραλλάξει βασικά σημεία της ιστορίας όπως τα αίτια πτώσης του Μεσολογγίου και εκτύπωσης εφημερίδας εντός αυτού. Δεν αναρωτιέται -δηλαδή- ούτε γιατί ο διεθνιστής Bentham στηρίζει μια εθνική επανάσταση, ούτε γιατί ο Μαυροκορδάτος αποφεύγει να υπερασπιστεί το Μεσολόγγι και το 1825, όπως κάνει και ο Κουντουριώτης. Χαρακτηριστικό, πάντως, στοιχείο του άρθρου αποτελεί ο εξαρχής δηλωμένος επηρεασμός του από τα επιχειρήματα του Βασίλη Παναγιωτόπουλου: α) ο Αλή πασάς αψηφά τον Σουλτάνο έχοντας προσωπικές φιλοδοξίες όχι όμως πολιτικές συμμαχίες, β) η Πίζα καθορίζει το ελληνικό επαναστατικό πρόταγμα, εφόσον, ο Μαυροκορδάτος επηρεαζόμενος από τους Byron & Shelley, πετάει το τουρμπάν για να φορέσει φράγκικα ρούχα, αποκηρύσσει τον φαναριωτισμό για να υιοθετήσει δυτικές απόψεις. Συμπερασματικά, σε κάθε παρόμοια προσέγγιση που στηρίζεται σε μια υποθετική Φιλική Εταιρεία α) διαπιστώνεται μια κατά περίπτωση μετάβαση από την υπερεθνική στην εθνική συνείδηση η οποία όμως είναι γενεσιουργώς ασύνδετη με την Εταιρεία και β) διαφημίζεται ο αξιολογικά ανώτερος τύπος ελευθερίας που μπορεί να προσφέρει το εθνικό κράτος, πράγμα που αποτελεί προσπάθεια να εμφανιστεί ως ιστορικό γεγονός μια πολιτική εκτίμηση.

Κι αν όλα αυτά είναι μια πρόσκαιρη προσπάθεια στήριξης του εθνικού μύθου για το 21, τότε, ποια είναι η πραγματικότητα; Ποιο έθνος οργάνωσε και κήρυξε την Επανάσταση;

 

Έχει ιδέαν ή συμπάθειαν ο Ευεργετικός; Το αίνιγμα «Καποδίστριας-Επανάσταση» μέσω Σέκερη-Ξάνθου

Ενώ τα διάσπαρτα στοιχεία δίνουν ένα σαφές κλίμα για το «τι δεν έγινε» κι ένα ενδεικτικό κλίμα για το «τι μπορεί να έγινε», καίριες επιμέρους πληροφορίες προκαλούν τον ερευνητή σε συνολική επανεξέταση του θέματος «ποιος οργανώνει την Επανάσταση;». Μια απ’ αυτές εκφράζεται από τον Παναγιώτη Σέκερη στο τελευταίο δημοσιευμένο του γράμμα από την Κωνσταντινούπολη (1/3/1821). Τις αμέσως επόμενες μέρες οι σφαγές στην Πόλη γενικεύονται και ο Σέκερης δραπετεύει στην Οδησσό. Πριν φύγει, γράφει στον Ξάνθο που παραμένει στο Ισμαήλ. Ένα μήνα πριν (1/2/1821), κι ενώ η δική του γνώμη ήταν πως ο Υψηλάντης έπρεπε να βιαστεί λόγω Αλή πασά, έγραφε στον Ξάνθο ότι «ο Καλός αποφάσισε να μείνει έως την άνοιξιν αυτού». Την 1/3/1821 δεν έχει ακόμα πληροφορηθεί την είσοδο του Υψηλάντη στη Μολδαβία και την κήρυξη της Επανάστασης (τα γνωρίζει ο Ρώσος πρέσβης Στρογγανόφ). Μέγιστο ενδιαφέρον παρουσιάζει το σημείο όπου απαιτεί από τον Ξάνθο να του δηλώσει ξεκάθαρα και χωρίς υπεκφυγές αν ο Καποδίστριας υποστηρίζει:

σε ορκίζω εις το ό,τι έχεις ιερώτερον εις τούτον ή εις τον μέλλοντα κόσμο (αν είναι) να μου φανερώσης χωρίς προσθήκην: Έχει ιδέαν ή συμπάθειαν ο Ευεργετικός εις το έργον σας ή όχι; Επειδή τα πράγματα εκείνα οπού φαίνονται, μαρτυρούν ότι δεν έχει …

Από το 1819 ο Σέκερης βρίσκεται σε διαρκή αναστάτωση. Τη στιγμή που γράφει, τον διακατέχει ακόμα μεγαλύτερη αγωνία επειδή έμαθε πως ο Σουλτάνος έχει στα χέρια του έγγραφα του Υψηλάντη από τον Ύπατρο, τον Αριστείδη και τον Ασημάκη. Στον Υψηλάντη έχει αναφερθεί γραπτώς, με μεγάλο σεβασμό, τουλάχιστον 7 φορές από το Σεπτέμβριο του 1820. Δεν διαφαίνεται κάποια υποκρισία ως προς αυτό, αν μάλιστα συνυπολογίσουμε ότι ο Υψηλάντης -μέσω των Εφόρων- τον ελέγχει ως προς τα οικονομικά της Πόλης. Η επιστολή ανοίγει πολλά θέματα, από τα οποία περιοριζόμαστε στο εξής: Το μεν Συμφωνητικό της 22/9/1818 φαίνεται ως μηδέποτε γενόμενο, τουλάχιστον με το γνωστό της περιεχόμενο, η δε αποστολή του Ξάνθου παραμένει μυστήριο. Αυτήν ο Σέκερης τη χαρακτηρίζει σε πολλές επιστολές προς διαφόρους «χρέος, καθήκον, έγγραφη υπόσχεση, ιερό βάρος» που το πραγματοποίησε πλημμελώς με τεράστια αργοπορία. Το μόνο που φαίνεται βέβαιο είναι ο προορισμός της: ο Ιωάννης Καποδίστριας, πιθανότατα στην Κέρκυρα, το 1819. Σε πολλές επιστολές ο Π. Σέκερης αναφέρεται στο συμβιβαστικό αποτέλεσμα της ανάληψης του Ταμείου από τον Υψηλάντη, δηλ. στην σύμπραξη Άρη-Αθηνάς που θα απεικονιζόταν και στη σφραγίδα της Εταιρείας-Ταμείου στην οποία ο πρίγκιπας ανέλαβε Γενικός Έφορος. Στην ίδια επιστολή ο Σέκερης μιλάει στον Ξάνθο για τον «ΑΔ» (ήδη νεκρό Γαλάτη), κάτι που πιστοποιεί τον μετέπειτα ψευδή ισχυρισμό του Ξάνθου περί της προτεραιότητάς του ως προς τον Γαλάτη και τον Αναγνωστόπουλο στην κωδική ονομασία που εμφανίζεται το 1818. Τι σημαίνει λοιπόν η κραυγή του Σέκερη προς τον Ξάνθο «πες μου αν στηρίζει την υπόθεση ο Καποδίστριας»; Σ’ αυτή τη χρονική στιγμή μάλλον πρέπει να ταυτίσουμε τον «ευεργετικό» Καποδίστρια με τον «φιλάνθρωπο» τσάρο Αλέξανδρο. Προφανώς, ο Σέκερης ρωτάει απεγνωσμένα για να μάθει αν ο Υψηλάντης θα υποστηριχτεί με κάποιον τρόπο από τη Ρωσία. Ο Σέκερης δεν μπορεί να αγνοεί την Φιλόμουσο – Φιλάνθρωπο Γραικική Εμπορική Εταιρεία της οποίας το καταστατικό έφτιαξε ο Πατζιμάδης, δεν ξέρουμε όμως αν ο Ξάνθος τον έχει ενημερώσει για όσα ο ίδιος γνώριζε ως προς την ανάμειξη του τσάρου και του Καποδίστρια (βλ. και επιστολή  του Πατζιμάδη στον Ξάνθο, 31/5/1820). Όπως και έχει, το ύφος της επιστολής ξαναθέτει επί τάπητος το ερώτημα «ποια Εταιρεία οργανώνει και κηρύσσει την Επανάσταση;», με δεδομένα ότι α) για την Φιλική έχουμε τεκμήρια μόνο από το 1818, β) αρκετοί αναφέρουν ότι στόχος της Φιλικής ήταν η συνένωση όλων των Ελλήνων σ’ ένα αδιάσπαστο σύνολο, γ) πολλοί αναφέρουν ξεκάθαρα ότι η Εταιρεία η οποία «νομιμοποιεί» την Ελληνική Επανάσταση από το διεθνές παρασκήνιο προς το διεθνές προσκήνιο είναι οι Φίλοι των Μουσών ή η «Εταιρεία» που απορρέει απ’ αυτήν (κι ας μη ξεχνάμε ότι οι Φίλοι των Μουσών αποτελούν μια διεθνή σύμπραξη που έχει στηθεί πάνω στην αγγλο-ρωσική «συνεργασία» Αθήνας-Βιέννης). Άγνωστος είναι ο χρόνος που απαιτείται για την ανακάλυψη ή την αποκάλυψη του αινίγματος και επιπόλαιη ή σκόπιμη φαίνεται κάθε εκτίμηση ότι οι Φίλοι και οι Φιλικοί δεν έχουν καμία σχέση μεταξύ τους. Το ίδιο και η Εταιρεία με την Εταιρεία των Φιλικών.

Άγγλος Πρόξενος: Η επαναστατική οργάνωση των Γραικών λέγεται “ΕΤΑΙΡΕΙΑ”, ανασυγκροτήθηκε στη Βιέννη το 1814 μετά την πτώση του Ναπολέοντα, … την καθοδηγούν οι εκλεκτοί του Έθνους και γνωστοί στην Ευρώπη, τις ιδέες τους προωθούν οι κληρικοί, πρωτύτερα επικρατούσε διχασμός μεταξύ των Γραικών …. Ακαδημία Αθηνών: Μπερδεύτηκε ο Πρόξενος! (Η Ήπειρος, ο Αλή πασάς και η Ελληνική Επανάσταση, 1996, τ. Α΄, σ. 319-320)

 

Επίλογος (όπως ο πρόλογος)

Η Ελληνική Επανάσταση έχει μια παγκόσμια πρωτοτυπία, η οποία είναι δικαιολογημένη: Δυο αιώνες μετά, δεν έχει εξηγηθεί με απόλυτη πειστικότητα ο στόχος της. Η αιτία αυτής της πρωτοτυπίας βρίσκεται ασφαλώς στον τρόπο δόμησης της επαναστατικής οργάνωσης, η οποία με τη σειρά της οφείλεται στην διεθνή διαφωνία και χρονίζουσα υποκρισία γύρω από το ζήτημα «γέννηση ελληνικού κράτους – συρρίκνωση του οθωμανικού κράτους». Η περίπτωση του Αλή πασά αποσυνδέεται από την Ελληνική Επαναστατική Εταιρεία με τον ίδιο ακριβώς δογματισμό με τον οποίο η τελευταία συνδέεται με τα κινήματα της Ιταλίας. Σε κάθε περίπτωση έχουμε έναν καθορισμό του χαρακτήρα της Εταιρείας που απορρέει από μια μαρξιστικού χαρακτήρα ιδεολογία και όχι από ιστορικά στοιχεία και τεκμήρια. Με βάση όσα εδώ είδαμε, μια αναθεώρηση του 1821 δεν θ’ αλλάξει την επίσημη χρονολογία του, αλλά θα μεταβάλλει ριζικά όσα πιστεύουμε, καθόσον η Ελληνική Επανάσταση ανεπίσημα ξεκίνησε τον Ιούλιο του 1820 με τον πόλεμο Σουλτάνου-Αλή πασά.

Εκ του τάφου του «ο Σκουφάς καλεί σε έγερση και σωτηρία» τους Φίλους και την Ελλάδα. Μέσω διάζευξης προτρέπει και αποτρέπει ταυτόχρονα. Ποια η ερμηνεία των συμβολισμών; (Ζαχαρίας Αινιάν, 1818)

Νοηματοδότηση: Βαγγέλης Ρούσσος, υιοθέτηση: Βασίλης Παναγιωτόπουλος

Σημασία όμως έχει το θεμέλιο πάνω στο οποίο δομείται η εθελοτυφλία του Β. Παναγιωτόπουλου: είναι η άρνηση παραδοχής δυο τάσεων αντίθετων που υπάρχουν εντός των μυστικών εταιρειών και εμφανίζονται τόσο στο πνευματικό όσο και στο πολιτικό επίπεδο από το 1750. Έμμεσα, δέχεται ότι η πάγια τάση της ελληνικής έγερσης γίνεται πάνω στο υπερεθνικό όχημα. Ταυτόχρονα, βλέπει το εθνικό όχημα «Ελλάς» του 1814 με αρχαία χλαμύδα η οποία είτε δεν περιέχει Χριστό, είτε εμποδίζεται από όσους στηρίζουν την ταυτότητά τους πρώτα στην πίστη.

Στόχος της Εταιρείας του Σκουφά: η ισχυρή ένωση των χριστιανών ώστε να αναγεννηθεί από τις στάχτες του το κράτος τους. Alexandre A. C. Stourdza, L’Europe orientale et le rôle historique des Maurocordato, 1913. Την ένταξη του Σκουφά στον Φοίνικα δέχεται ο Douglas Dakin.

Η σύγκρουση της Αθηνάς με τον Φοίνικα προηγείται του 1821, ενώ ο πόλεμος της νεωτερικότητας με την παράδοση εκφράζεται ήδη στην περίοδο της αντιοθωμανικής συμμαχίας μεταξύ της Ρωμαιοκαθολικής Αυστρίας και της Ορθόδοξης Ρωσίας, δηλαδή στην εποχή που το «ελληνικό θέμα» ήταν και με τη βούλα υπερεθνικό. Ο Φοίνικας ήταν σύμβολο της χριστιανικής έγερσης και σύμβολο των Μαυροκορδάτων που εξέφραζαν τη φαναριώτικη πολιτική. Η υπερεθνική ΕΛΛΑΣ επρόκειτο να εγερθεί / να ξαναζωντανέψει ως Φοίνιξ Αναγεννώμενος, κάτι για το οποίο έχουμε τεκμήρια από τον 17^ο αιώνα. Όμως η εξήγηση που ασπάζεται ο Β. Π. στο άρθρο του «Η Φιλική Εταιρεία» (Ιστορία του Νέου Ελληνισμού τ. Γ΄, σ. 25) λέει ότι ο επιτύμβιος «Φοίνικας» του Σκουφά είναι απλώς δένδρο, αφού αντιπαρατίθεται στο «Κυπαρίσσι». Λες και ήταν αναμενόμενο ή πιθανό να διαλαλήσει -μέσω Σκουφά- η παράδοση σε ποιον ΔΕΝ πρέπει να στηρίξει η Ελλάς την έγερσή της.

Στέργιος Π. Ζυγούρας