Ιερά Συμμαχία και αντεστραμμένη ιστορία

Η ανεπαρκής-αντιφατική ερμηνεία του ναπολεόντειου ρόλου και της αντιναπολεόντειας συμμαχίας εμποδίζει θεμελιωδώς την ερμηνεία της μεταναπολεόντειας Ευρώπης. Εμποδίζει την παρακολούθηση της Φιλομούσου και της Φιλικής Εταιρείας, δηλαδή, την ερμηνεία της Ελληνικής Επανάστασης.

Στέργιος Ζυγούρας

Ιερά Συμμαχία και ρωσοαγγλική διαμάχη στην μεταναπολεόντεια Ευρώπη

Μια τεράστια αντίφαση της επικρατούσας ιστορίας είναι τούτη: Ο Ναπολέων δεν ενσαρκώνει την Γαλλική Επανάσταση, ενώ η μεταναπολεόντεια Ευρώπη χτίζεται πάνω στις αντίπαλες της Γαλλικής Επανάστασης ιδέες και στην επάρατη «παλινόρθωση» (κατάργηση της δημοκρατίας, επαναφορά της μοναρχίας). Η αντίφαση αυτή δεν στηρίζεται μόνο σε σκόπιμη παραποίηση των ιστορικών δεδομένων. Οφείλεται στον νέο ορισμό της «ελευθερίας», εφόσον -εκ του αποτελέσματος- με την Γαλλική Επανάσταση ταυτίζεται η ελευθερία του ανθρώπου με την πολιτική ελευθερία που διαμορφώνει το πολίτευμα της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας. Αν αυτός είναι ο νέος ορισμός της ανθρώπινης ελευθερίας, κάπου θα πρέπει να υπάρχει και ο παλιός, που δεν αναφέρεται. Αν αναφερόταν, τότε θα πρόσεχαν πολλοί περισσότεροι τη σύγχυση, την αντίφαση και την πλάνη που επικράτησε στην ιστορία.

Η πολλάκις αναφερόμενη προοπτική κατάπνιξης της Ελληνικής Επανάστασης από τις δυνάμεις που συνεδριάζουν στο Λάυμπαχ το 1821, δεν εξηγεί για ποιο λόγο τα μέλη μιας Χριστιανικής Ένωσης θα χρησιμοποιούσαν τους όρους αυτής της συμμαχίας για να καταπνίξουν μια Επανάσταση χριστιανών εναντίον μουσουλμάνων.

Το μέγα ερώτημα στο οποίο θα έπρεπε να απαντούν οι ιστορικοί είναι τούτο:

Πώς εξηγείται η οξεία αντίδραση της Μ. Βρετανίας τόσο στην ρωσικής έμπνευσης Συνθήκη της Ιεράς Συμμαχίας, όσο και στην Ελληνική Επανάσταση; Πώς εξηγείται η προσχώρηση της Αυστρίας και της Πρωσίας οι οποίες επίσης διαφωνούσαν;

Ιστορικές αναφορές γι αυτά τα στοιχεία υπάρχουν. Τελευταία, κάποιοι τις αναδεικνύουν. Έμμεσα το κάνει ο Γεώργιος Καλπαδάκης, ο οποίος αναφέρει με ικανή διαύγεια και χωρίς τους συνήθεις συναισθηματισμούς το ιστορικό συγκρότησης της Ιεράς Συμμαχίας που διαδραματίζεται τον καιρό της μέγιστης ισχύος της ρωσικής πολιτικής στην Ευρώπη. Ξεδιαλύνει σε σημαντικό βαθμό την σχέση της Ιεράς με την Τετραπλή (Πενταπλή στη συνέχεια) Συμμαχία που υπογράφηκε στο Παρίσι το 1815, ένα μήνα μετά την Ιερά. Συνεπώς, από την ιστορία παραλείπεται το ερώτημα

Γιατί το 1814-15 δεν αρκούσε μια και μόνον Συνθήκη των Συμμάχων που νίκησαν τον Ναπολέοντα;

Κάπου εκεί χάνεται το νήμα της Ελληνικής Επανάστασης. Λείπει από την ιστορία η πρώτη σύγκρουση τσάρου Αλέξανδρου – Ιωάννη Καποδίστρια που οφείλεται στην μη αξιοποίηση της ρωσικής ισχύος στα ευρωπαϊκά θέματα και περιορίζεται στη συγκρότηση μιας αγγλο-ρωσικής «συμμαχίας» με το όνομα «Φιλόμουσος Εταιρεία», κάτι στο οποίο συμφωνούν αναγκαστικά και η Αυστρία και η Πρωσία, κάτι που ίσως ισοδυναμεί με την διεθνή έγκριση μιας επανάστασης Γραικών (υλοποίηση του δόγματος «με τις δικές μας δυνάμεις»)

Αν αυτά τα ζητήματα ήταν γνωστά, θα εξηγούσαμε εύκολα τις ασυναρτησίες ενός φανταστικού διαλόγου του Κανέλλου Δεληγιάννη με τον Ιωάννη Καποδίστρια σχετικά με τη δράση του δεύτερου στο Λάυμπαχ. Θα εξηγούσαμε εύκολα την μαζική απόδοση της «τερατώδους» Ιεράς Συμμαχίας στον «τρισκατάρατο» Αυστριακό καγκελάριο Μέτερνιχ που ήταν ο «αποκλειστικός / βασικός» αντίπαλος της Ελληνικής Επανάστασης.

Η Συνθήκη της Ιεράς Συμμαχίας παραμένει άγνωστη. Η μη προσχώρηση της Βρετανίας αποκρύπτεται ή δεν εξηγείται. Η διάλυση της Ιεράς Συμμαχίας δεν αναφέρεται. Σε αντίθετη περίπτωση θα φαινόταν ότι η Ιερά Συμμαχία δημιουργήθηκε μόνο και μόνο για να εξασφαλίσει την πολιτική τύχη της Ελληνικής Επανάστασης (αντίβαρο στην άτυπη εγγύηση των συνόρων του Οθωμανικού κράτους από την Ρωσία).

Ακολουθεί το κείμενο της Ιεράς Συμμαχίας στην πρωτότυπη γαλλική γλώσσα, στην αγγλική και σε δυο ελληνικές μεταφράσεις:

 

Συμπέρασμα: η μόνη ευρωπαϊκή δύναμη που υπονόμευσε τη δική της «ψήφο» στη Βιέννη του 1814 υπέρ της ακεραιότητας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ήταν η Ρωσία. Το έκανε με μεγάλη καθυστέρηση και ο τρόπος που το έκανε ήταν μεν ατελής και κατώτερος των περιστάσεων, ήταν όμως αυτή η Συνθήκη που φαίνεται πως έσωσε πολλαπλώς την τύχη της Ελληνικής Επανάστασης. Έστω και χωρίς την πλήρη συναίνεση της ρωσικής πολιτικής.

Η Ιερά Συμμαχία ξεκίνησε και συνεχίστηκε με ένα μόνο μέλος. Όλα όσα της αποδίδει η κοινή ιστορία για την Ελληνική Επανάσταση είναι αποτέλεσμα της Τετραπλής/Πενταπλής Συμμαχίας και της αγγλο-αυστριακής προσπάθειας να εμφανιστεί η Φιλική Εταιρεία ως καρμποναρική οργάνωση και η Ελληνική Επανάσταση ως κίνημα ντεσκαμισάντων-καρμπονάρων-ιακωβίνων. Η δαιμονοποίηση του Αυστριακού καγκελάριου αποκρύπτει την πολιτική της Μ. Βρετανίας την οποία κατά βάση εξέφραζε. Έτσι, εξαγνίζεται στην κολυμβήθρα του Σιλωάμ η βρετανική εξάρτηση και η υπαγωγή του επαναστατικού αποτελέσματος αποκλειστικά στη Μ. Βρετανία μετά την έξωση του Όθωνα. Αποκρύπτεται πλήρως ο τρόπος με τον οποίο λειτούργησε η βρετανική πολιτική από το 1823 «υπέρ» των Ελλήνων και «ενάντια» στον Ιμπραήμ.

Ούτε ο Μέτερνιχ ήταν η ψυχή της Ιεράς Συμμαχίας, ούτε η Μ. Βρετανία προσχώρησε στην ιδέα μιας Ευρώπης στην οποία η εξουσία θα ήταν νόμιμη μόνο αν είχε χριστιανικές αρχές. Ο Prokesch-Osten γράφει ότι το Σεπτέμβριο του 1821 ο αντιπρόσωπος του Σουλτάνου στον Βρετανό πρέσβη της Πόλης κατήγγειλε την Ιερά Συμμαχία ως σύμφωνο επιθετικότητας των χριστιανών ενάντια στους μουσουλμάνους. Σε άλλο σημείο έγραψε ότι το 1825 (δημιουργία αγγλικού και γαλλικού κόμματος) ορισμένοι Έλληνες είναι υποστηρικτές της Ρωσίας την οποία ονομάζει «Ιερά Συμμαχία». Ο Πολυζωίδης σημειώνει ότι τις ελπίδες του ελληνικού έθνους αναπτέρωσε το 1814 η δημιουργία της Ιεράς Συμμαχίας. Ο Webster σημειώνει την απέχθεια του Μέτερνιχ και του Πρώσου βασιλιά προς το κείμενο της Ιεράς Συμμαχίας που προώθησε ο τσάρος Αλέξανδρος Α΄. Καταγράφεται σε γράμμα του Βρετανού υπουργού εξωτερικών λόρδου Castlereagh προς τον πρωθυπουργό του, δυο μέρες μετά την υπογραφή της Συμφωνίας (14/26 Σεπτεμβρίου, βλ. επίσης:  Ύψωσις Τιμίου Σταυρού, Ιερά Συμμαχία, Φιλική Εταιρεία).

Η ρωσική πολιτική, μετά τη νίκη της Ευρώπης επί του Ναπολέοντα, ζήτησε να εφαρμοστεί ένα πολιτικό πλαίσιο που θα επικύρωνε την αντιναπολεόντεια Συμμαχία. Το πλαίσιο αυτό έθετε σαφώς το ερώτημα «θέλουμε χριστιανική ή αντιχριστιανική Ευρώπη;» και στο ερώτημα αυτό η γερμανόφωνη Ευρώπη απάντησε υποκριτικά υπέρ του πρώτου σκέλους, αποδεικνύοντας ότι η αντιναπολεόντεια Συμμαχία στηριζόταν επί του προσώπου του Βοναπάρτη και δεν απέρριπτε τις πολιτικές του ιδέες. Το 1815, έχοντας ήδη αποδεχθεί το πλαίσιο λειτουργίας της Φιλομούσου Εταιρείας των Αθηνών, η Μ. Βρετανία απέρριψε και τυπικά μια πολιτική που θα στηριζόταν σε χριστιανικό πλαίσιο. Παρόλα αυτά, ακόμα και η υποκριτικά φιλική προς την Ελληνική Επανάσταση «London Greek Committee» δεν απέφυγε να δηλώσει [εμμέσως πλην σαφώς] ότι κινητοποιήθηκε (1822) στο πλαίσιο της χριστιανικής αλληλεγγύης έναντι των «Γραικών χριστιανών» που εξεγέρθηκαν. Φαίνεται λοιπόν ότι στο διάστημα 1820-1822 οι Έλληνες «είχαν καταφέρει να μπερδέψουν την Αγγλία», κάνοντάς την να πιστεύει ότι ο Υψηλάντης, ο Κολοκοτρώνης και ο Μαυρομιχάλης ήταν αντίστοιχοι των Ροβεσπιέρ, Εμπέρ και Μπαμπέφ. Αντίστοιχα «είχαν μπερδευτεί» οι Οθωμανοί που κατονόμαζαν τον Καποδίστρια ως κεντρικό συντονιστή της Επανάστασης, αλλά και οι Αυστριακοί, αφού ο Μέτερνιχ πάσχιζε να αποδείξει τη σύνδεση του Καποδίστρια με τις εξεγέρσεις της Ιταλίας.

Για να σοβαρευτούμε, το θέμα της Επανάστασης είναι πολλαπλώς αντιφατικό. Όμως, στηριζόμενοι στην τήρηση του κανόνα της σιωπής των καποδιστριακών του 19^ου αιώνα, οι νεοκοραϊστές του 20^ου δεν διστάζουν να αντιστρέψουν την Φιλική Εταιρεία και τον επαναστατικό στόχο πριν καν τον διερευνήσουν. Λένε απλώς η Ιερά Συμμαχία κατέτρεχε όλες τις Επαναστάσεις, δίνοντας άμεσα ένα αυταπόδεικτο συμπέρασμα: … άρα, η Επανάσταση είχε στόχο το νεωτερικό έθνος-κράτος. Με το συμπέρασμα αυτό συμφωνεί και η παραδοσιακή ιστορία.

Όμως το θέμα είναι ευρύτερο, επειδή η Ιερά Συμμαχία συνδέεται με την Φιλόμουσο Εταιρεία η οποία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την γνωστή μας Φιλική Εταιρεία.

Ενδεικτικό γλωσσάρι μιας κατ’ αρχήν αποκατάστασης ταλαιπωρημένων εννοιών

ΒΑΛΚΑΝΙΑ: Περιοχή του ιστορικού κράτους των ορθοδόξων

ΥΠΟΔΟΥΛΟΙ ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΙ ΛΑΟΙ: Ορθόδοξος πληθυσμός του Οθωμανικού κράτους / της πάλαι ποτέ Ρωμανίας

GREEK WAR OF INDEPENDENCE: Επανάσταση των ορθοδόξων του Οθωμανικού κράτους ή «των Ελλήνων» όπως τους ονόμασε ο εθνεγέρτης Αλέξανδρος Υψηλάντης.

Ολόκληρη η ομιλία του Γ. Καλπαδάκη με ταυτόχρονη παρουσίαση των διαφανειών